حقوق همسايه

الحمد لله منزل الكتاب و هدى وذكرى لأولي الألباب و والصلاة والسلام على نبينا محمد المفضل على البشر بجوامع الخطاب و وعلى آله المطهرين والأصحاب.

وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له و وأشهد أن محمداً عبده ورسوله شهادة تنجي صاحبها يوم الحساب.

( يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا 1 ) [النساء: 1]

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ 102 ) [آل عمران: 102]

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا70 يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا 71 ) [الأحزاب:70 - 71]

أما بعد:

برادران وخواهران عزیز: الله متعال ما را در باره حقوق همسایه سفارش نموده وفرموده است:

( وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا 36 ) [النساء: 36]

«و الله را بپرستيد وچيزي را با او شريك نگردانيد» در حديث شريف آمده است كه رسول الله صلي الله عليه وآله وسلم به معاذبن جبل - رضي الله عنه - فرمودند: «آيا ميداني كه حق الله بربندگان چيست؟ معاذ فرمود: الله ورسولش داناترند. رسول الله صلي الله عليه وآله وسلم فرمودند: اين كه او را بپرستند وچيزي را با او شريك نياورند. سپس فرمودند: آيا ميداني كه اگر اينكار را كردند و حق بندگان بر الله چيست؟ معاذ فرمود: الله ورسولش داناترند. رسول الله صلي الله عليه وآله وسلم فرمودند: «حق آنان اين است كه ايشان راعذاب نكند». پس اولين امر واولين فريضه؛ همانا معرفت الله متعال و خواندن وي بهيگانگي و اطاعت وي و وعدم شرك آوردن به وي در شأن الوهيت وربوبيت وي است و به پدر ومادر احسان كنيد در سخن وعمل وانفاق بر آنان در هنگام نيازشان و به خويشان ويتيمان ومسكينان نيز احسان كنيد. «و به همسايه خويشاوند» نيز احسان كنيد. او كسي است كه به همراه همسايگي در مسكن و به انسان نزديكي نسبي نيز داشته باشد. يا مراد از: ( وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى ) [النساء: 36]همسايه نزديك وديوار به ديوار است. «و به همسايه بيگانه» يعني: بيگانه واجنبي و يا همسايه دور نيز احسان كنيد. بعضي گفتهاند: مراد از آن و همسايه يهودي ونصراني است. خاطرنشان ميشود كه حق همسايه به حسب نزديكي ودوري منزل وي تفاوت پيدا ميكند و پس به هراندازه كه منزلش دورتر باشد؛ حق وي هم ضعيفتر ميشود وبه هراندازه كه منزلش نزديكتر باشد و حق وي هم قويتر ميشود. در حديث شريف آمده است كه رسولاكرم صلي الله عليه وآله وسلم درباره حق همسايه فرمودند: «جبرئيل پيوسته به من درباره همسايه سفارش ميكرد تا بدانجا كه گمان بردم؛ همسايه از همسايه ارث ميبرد».

«و» احسان كنيد «به همنشين در پهلو نشسته» يعني: به همسر و به رفيق سفر وبه رفيق اقامت در تحصيل علم و يا آموزش صنعت و يا انجام تجارت و يا مانند اينها «و» احسان كنيد به «ابنالسبيل» يعني: به مسافري كه بهطور گذرا از نزد شما ميگذرد و پس بر مقيم است تا به مسافر احسان كند. سبيل: يعني: راه. بعضيگفتهاند: مراد از آن و مسافر در راهماندهاي است كه توشه راهش تمام شده باشد. به قولي ديگر: مراد از آن ميهمان است «و» احسان كنيد «به آن كسي كه دست شما مالك وي شده» وايشان غلامان وكنيزان اند و چنانكه رسول الله صلي الله عليه وآله وسلم دستور دادند كه غلامان وكنيزان بايد از همان غذايي اطعام شوند كه مالك آنان ميخورد واز همان لباسي پوشانده شوند كه مالك آنان ميپوشد. همچنين در حديث شريفآمده است: «برده مستحق غذا وپوشاك خويش است واز كار جز به حد توان خود مكلف نشود». «به تحقیق الله دوست ندارد كسي را كه مختال» يعني: متكبر وبيپروا وبيملاحظه باشد بر مردم وبر همسايگان خويش «و فخرفروش باشد» فخر: خود ستايي و برشمردن امتیازات وافتخارات خويش وگردنفرازي وخود بزرگ نمايي است. اما اگر كسي نعمتهاي حق تعالي را بر خود به منظور اعتراف به فضل وي و برشمرد و او شكرگزار است وبه واجب شكر حق تعالي قيام ورزيده و لذا سزاوار نكوهش نيست.

همسایه حقوق بسیاری دارد واذیت وآزار او یکی از محرمات است و ابی شریح - رضي الله عنه - می فرماید: پیامبر ﷺ فرمودند:

(( والله لا يؤمن! والله لا يؤمن! قالوا: مَن يا رسول الله؟ قال: الذي لا يأمن جارُه بوائقه ))

«به الله سوگند ایمان ندارد و به الله سوگند ایمان ندارد و به الله سوگند ایمان ندارد و گفتند: یا رسول الله چه کسی ایمان ندارد؟ فرمودند: کسی که همسایه اش از بدی وآزار وی راحت ودر امان نباشد» .

پیامبر ﷺ ستایش ومذمت همسایه را مقیاس وملاک نیکی وبدی به همسایه قرار داده اند و عبدالله بن مسعود - رضي الله عنه - میفرماید: شخصی به حضرت پیامبر ﷺ گفت: یا رسول الله از کجا بدانم که به همسایه ام نیکی کرده ام یا بدی؟ آن ﷺ فرمودند:

«اگر همسایگانت تو را ستودند دلیل این است که به آنان نیکی کردهای واگر تو را مذمت کردند و پس بدان که به آنان بدی روا داشتهای» . اذیت وآزار همسایه صورتهای گوناگونی دارد مانند این که به همسایه اجازه ندهد که بر دیوار مشترک میخ بکوبد ویا بر آن سقف بزند وهمچنین گرفتن جلوی نور آفتاب وهوا بدون اجازه همسایه و نصب پنجره بدون اجازه همسایه در جایی که در منزل همسایه دید داشته باشد و سر وصدا وآوازهای ناهنجار خصوصاً هنگام خواب واستراحت و زدن فرزندان همسایه و انداختن آشغال جلوی درب همسایه و... واگر گناهی در حق همسایه انجام گیرد جرم وسزای آن چندین برابر میگردد و پیامبر ﷺ فرمودند:

«اگر مردی با 10 زن زنا کند و گناهش سبکتر است از این که با همسر همسایه اش زنا کند واگر از 10 منزل جداگانه سرقت کند و گناهش کمتر از این است که از خانة همسایه دزدی کند» .

آنهایی که غیاب همسایه را فرصتی برای سرقت وخیانت به او میدانند باید منتظر عذاب سخت ودردناک الله باشند.

قرطبی در تفسیر [الجامع لأحکام القرآن الکریم 5/183] میفرماید: (احترام نهادن به همسایه مسلمان یا کافر در شریعت الله مورد تاکید قرار گرفته است و احسان گاهی به معنی نیکوکاری میآید وگاهی نیز به معنی حسن معاشرت و دست برداشتن از آزار رسانی وپشتیبانی مالی است).

پیامبر الله صلى الله عليه وآله وسلم درباره نیکوکاری در حق همسایه چنین میفرمایند:

«كن ورعاً تكن أعبد الناس و وكن قَنِعاً تكن أشكر الناس و وأحِب للناس ما تحب لنفسك تكن مؤمناً و وأحسن مجاورة من جاورك تكن مسلماً» .

«با تقوا باش تا عابدتراز همه و واهل قناعت باش تا شکرگذارتر از همه باشی و وآنچه را برای خود دوست داری برای مردم نیز دوست دار تا مؤمن و وحقوق همسایگی را رعایت کن تا مسلمان قلمداد شوید».

ام المؤمنین عائشه رضي الله عنها از پیامبر الله صلي الله عليه وآله وسلم نقل میکند که:

«ما زال جبريل يوصيني بالجار حتى ظننت أنه سيورثه» .

«جبریل آن قدر مرا در خصوص همسایه سفارش کرد که گمان بردم همسایهها از یکدیگر ارث میبرند».

یکی از مصادیق احسان ونیکوکاری در حق همسایه تقدیم هدیه است. پیامبر الله صلي الله عليه وآله وسلم به ابوذر - رضي الله عنه - فرمودند:

«إذا طبخت مرقاً فأكثر ماءه و ثم انظر أهل بيت من جيرانك فأصبهم منها بمعروف» .

«هرگاه آبگوشت پختید آبش را زیاد کن وسپس مقداری از آن را به صورتی الله پسندانه برای همسایهات بفرست».

تقدیم هدیه تنها به همسایه فقیر اختصاص ندارد بلکه شامل همسایگان ثروتمند وبینیاز هم خواهد شد و وبهترین همسایه کسی است که برخورد وتعامل اجتماعیش بهتر والله پسندانهتر باشد و پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم میفرمایند:

«خير الجيران عند الله خيرهم لجاره» .

«بهترین همسایه نزد الله کسی است که حقوق همسایگی را بهتر رعایت نماید».

همسایه خوب ونیکوکار جزو خوشبختیهای انسان در دنیا به شمار میرود و سعد بن ابی وقاص - رضي الله عنه - از پیامبر الله صلي الله عليه وآله وسلم روایت میکند:

«أربع من السعادة: المرأة الصالحة و والسكن الواسع و والجار الصالح و والمركب الهنيء» .

«چهار چیز در دایره خوشبختی میگنجند: زن نیکوکار و خانه بزرگ وجادار و همسایه خوب ووسیله نقلیه راحت وآرام».

یکی دیگر از نشانههای همسایه خوب ومفید این است که وظیفه امر به معروف ونهی از منکر را در حق همسایهاش انجام داده ومتناسب با شرایط زمانی ومکانی از این مسؤلیت دینی فروگذار نکند.

آزار رسانی همسایه نیز جزو گناهان کبیره به شمار میرود و چون پیامبر الله صلي الله عليه وآله وسلم شدیدترین تهدید را در این باره صادر کرده ومیفرمایند:

«والله لا يؤمن و والله لا يؤمن و والله لا يؤمن» قيل: مَن يا رسول الله؟ قال: «الذي لا يأمن جاره بوائقه» .

«قسم به الله ایمان ندارد و قسم به الله ایمان ندارد و قسم به الله ایمان ندارد و عرض کردند: چه کسی ای پیامبر الله! فرمود: آنکه همسایهاش از بدیهایش در امان نباشد».

پیامبر الله صلى الله عليه وآله وسلم در یکی از دعاهایش میفرمایند:

«اللهم إني أعوذ بك من جار السوء في دار المقامة و فإن جار البادية يتحول» .

«بارالها! از همسایه بد در محل زندگی به تو پناه میبرم و چون همسایه صحرا وزودگذر دوام ندارد».

أقول قولي هذا و وأستغفر الله لي ولكم و فاستغفروه إنه هو الغفور الرحيم.

الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ العَالمِينْ، وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلىَ نَبِينّا مُحَمّدٍ ¬¬، وَعَلى آلِهِ وَأصْحَابهِ وَمَنْ دَعَا بِدَعْوَتِهِ إلىَ يَوْمِ الدِّيْن.

أمّا بعد:

به پیامبر الله عرض شد که:«إن فلانة تقوم الليل وتصوم النهار، وتفعل وتصدّق، وتؤذي جيرانها بلسانها، فقال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم:«لا خير فيها، هي من أهل النار»، وفلانة تصلي المكتوبة وتصدق بأثوار ولا تؤذي أحداً. فقال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم:«هي من أهل الجنة» .

«فلان زن شب زندهدار، روزهدار واهل کردارهای خوب وصدقه دادن است ولی همسایهاش را با زبان آزار میدهد، فرمودند:هیچ ارزشی ندارد ودوزخی است، وعرض کردند:فلان زن تنها نماز واجب ادا کرده وتکههای پنیر محلی را نیز صدقه میدهد ولی در مقابل هیچ کس را اذیت نمیکند، فرمودند:او بهشتی است».

ایشان در یکی دیگر از احادیث گهربارشان میفرمایند:«من کان يؤمن بالله واليوم الآخر فلا يؤذ جاره» .

«هر که به الله وروز آخرت ایمان دارد نباید همسایهاش را آزار دهد».

اي مسلمانان آداب تعامل با همسایه عبارت است از:

(1) با فرزندان همسایه به نحو شایستهای رفتار نمایید، به عنوان نمونه:با افراد صالح دوستی را برقرار سازید واز ارتکاب گفتار وکردار زشت پرهیز نمایید.

(2) اموال واملاک آنان اعم از ماشین، چراغ و... را در معرض اذیت وآزار قرار ندهید.

(3) هرگز با بلند کردن صدا ویا کشیدن نعره ویا بلند کردن صدای رادیو ودستگاه ضبط وصوت همسایگان را مورد آزار قرار ندهید.

(4) هرگز نباید در خانه با توپ بازی کرد، اگر موجب اذیت کردن همسایه ویا آلوده کردن اثاثیهی منزل شود.

(5) نباید اشغال را جلو درب خانهی همسایه گذاشت.

(6) باید به دیدار همسایه رفت ودر غم وشادی آنان شرکت کرد.

(7) اگر یکی از افراد همسایه بیمار بود، باید به عیادت وی رفت وبرای او دعا کرد وبا کلمات زیبا به تسلی آنان پرداخت.

(8) نباید از اسرار وراز همسایه اطلاع پیدا کرد ودر صورتی که از آن اطلاع یافت نباید آنرا فاش نماید.

(9) نباید از پشت بام ویا از پنجره به داخل خانهی همسایه نگاه کرد.

عباد الله! صلوا وسلموا على من أمرتم بالصلاة والسلام عليه في قوله سبحانه: ) إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا 56 ) [الأحزاب: 56]

اللهم فصلِّ وسلِّم على عبدك ورسولك محمد وعلى آله وأصحابه أجمعين، والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين.

اللهم ارضَ عن الصحابة الأخيار، وآل البيت الأبرار، اللهم إنا نشهدك حب نبيك، وأهل بيت نبيك، وأصحاب نبيك، ومن سار على نهج نبيك صلى الله عليه وآله وسلم.

اللهم وفقنا لِمَا تحب وترضى، اللهم انصر الإسلام والمسلمين، ودمر أعداءك أعداء الدين.

اللهم اغفر لنا ولآبائنا وأمهاتنا وجميع المسلمين الأحياء منهم والميتين، برحمتك يا أرحم الراحمين، اللهم آتِ نفوسنا تقوها وزكها أنت خير من زكاها، أنت وليها ومولاها، ربنا آتنا في الدنيا حسنة وفي الآخرة حسنة وقنا عذاب النار.

عباد الله! إن الله يأمر بالعدل والإحسان وإيتاء ذي القربى، وينهى عن الفحشاء والمنكر والبغي، يعظكم لعلكم تذكرون.