تاثير وسايل ارتباط جمعي بر جامعه

الحمد لله منزل الكتاب و هدى وذكرى لأولي الألباب و والصلاة والسلام على نبينا محمد المفضل على البشر بجوامع الخطاب و وعلى آله المطهرين والأصحاب.

وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له و وأشهد أن محمداً عبده ورسوله شهادة تنجي صاحبها يوم الحساب.

( يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا 1 ) [النساء: 1]

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ 102 ) [آل عمران: 102]

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا70 يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا 71 ) [الأحزاب:70 - 71]

أما بعد:

امروزه برخي عصر جديد را عصر ارتباطات مي دانند وغالبا سخن از وسايل ارتباط جمعي زياد به ميان آورده مي شود. در جامعه امروزي همه افراد از رسانه هاي گروهي تاثير مي پذيرند ودر واقع یک سوم اوقات بيداري ما در مصاحبت با اين رسانه ها سپري مي شود.

آگاهيهاي اجتماعي در يک جامعه وقتي به صورت فرهنگي عمومي در مي آيد که به طور مستمر از طريق وسايل ارتباط جمعي ودر مجامع مختلف مطرح شود.

در جهان امروز چهار عامل تاثیرگزار بر روی انسان از اهميت بالايي برخوردارند وبه طور مداوم وموثر بر فرد تاثير مي گذارند. اين چهار عامل عبارتند از:

خانواده و مدرسه و گروه همسالان ووسايل ارتباط جمعي

بررسي مباحث نظري وآراي صاحبنظران ارتباطات نشان مي دهد که اثرات وسايل ارتباط جمعي بسيار متعدد ومتنوع مي باشد به طوري که نقد وبررسي اين اثرات پيچيده است وحوزه تاثير آن نيز قلمرو بسيار گسترده دارد.

طبق نظرات بعضي صاحب نظران و وسايل ارتباط جمعي داراي چنان قدرتي هستند که مي توانند نسلي تازه را براي اولين بار در تاريخ انسان پديد آورند. نسلي که با نسل هاي پيشين بسيار متفاوت است. طرفدارن اين ديدگاه قدرت راديو را با بمب اتمي مقايسه مي کنند كه از آن ميتوان در راه خير يا شر با تاثيري شگرف سود برد.

ز آنجا که جوانان علاقه وتوجه بيشتري به استفاده از رسانه هاي ديداري- شنيداري نظير فيلم هاي سينمايي و تلويزيون ووسايل صوتي دارند و آنها بیشتر از اینگونه وسایل آسیب پذیر می باشند.

اثرات وکارکردهاي منفي وسايل ارتباط جمعي:

بازداشتن از کارهاي تحصيلي واختصاص وقت کودکان ونوجوانان به خود (ميانگين 1340 ساعت در سال)

ارائه صحنه هاي خشونت آميز ورواج خشونت

جريحه دار کردن عواطف کودکان

سوق دادن زودرس به طرف زندگي بزرگسالي

خلق نيازهاي کاذب

رابطه با جرم وجنايت

برانگيختن حالت تهاجمي

محدود کردن قدرت ابتکار وخلاقيت

تسخير ذهن کودکان

بيگانه ساختن کودکان ونوجوانان با مطالعه

بي تفاوت کردن کودکان ونوجوانان نسبت به دردها ورنجهاي انساني

رواج رفتارهاي ضد اسلامي واخلاقي واجتماعي از طريق مشاهده ويادگيري توسط کودکان

ناديده گرفتن قيد وبندهاي اجتماعي از طريق همانند سازي با شخصيت هاي نمايش هايي که در آنها شيوه هاي پرخاشگرانه ومهارتهاي خلافکاري نشان داده مي شود.

ايجاد درگيري ذهني در کودکان به علت تماشاي فيلم هاي ويژه سنين بالاتر

ايجاد ترس وکابوس هاي شبانه براي کودکان

کاهش مدت زمان خوابيدن کودکان

مسخ کودکان وفرو رفتن آنها در دنياي تخيلي وايجاد فاصله با واقعيت ها

افزايش حالت انفعالي وبي تفاوتي

شستشوي مغزي

تهديد سلامتي جسمي و رواني ورفتاري کودکان

اثر وسايل ارتباط جمعي خاصتا تلويزيون بر رفتارهاي کودکان ونوجوانان زماني به حداکثر مي رسد که بر ارزشها وديدگاههاي (مورد نظر) در برنامه هاي پي در پي تاکيد گردد.

در مجموع همين وسايل ارتباط جمعي مي تواند آثار وکارکردهاي مثبت زير را بدنبال داشته باشد. اگر توسط انسان های مسلمان مورد توجه واستفاده قرار گیرد واز همۀ این وسایلی که امروز دشمنان اسلام برای نابودی اسلام ومسلمانان از آنها استفاده می کنند می توان در راه نشر اسلام ودعوت به سوی ارزش های والای اسلامی واصلاح جامعه استفاده کرد.

نظام اسلامي و وسايل ارتباط جمعي اسلامي خاص خود را نياز دارد. وسايل ارتباط جمعي اسلامي وسايلي است موحد ووحدتگرا و جامع و مستقل و آزاد و راستگو وحقگو و پر معني ومعتبر وبا اطلاع وخواندني كه با ديده جهاني براي احتياجات وراهنماي جامعه(امت اسلامي) ورشد سالم فكري واطلاعاتي افراد منتشر وتوزيع ميگردد. مفهوم امت بالاتر از مرزهاي ملي وحدود سياسي است. جامعه اسلامي يك مفهوم ديني و سياسي و اقتصادي وفرهنگي واجتماعي است وفقط وقتي موجوديت دارد كه توسط اسلام برآن حكومت كند.

أقول قولي هذا و وأستغفر الله لي ولكم و فاستغفروه إنه هو الغفور الرحيم.

الحَمْدُ لِلهِِ رَبِّ العَالمِينْ و وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلىَ نَبِينّا مُحَمّدٍ و وَعَلى آلِهِ وَأصْحَابهِ وَمَنْ دَعَا بِدَعْوَتِهِ إلىَ يَوْمِ الدِّيْن.

أمّا بعد:

برادران وخواهران عزیز رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرموده اند «بلغوا عنی ولو آية» [هر آنچه از من آموختید] آنها را برسانید و ولو اینکه یک آیت باشد».

اطلاعات وارتباطات شريان ورگهاي حياتي هر نظام بوده و هست وخواهد بود. در اجتماعات پيچيده امروزي مطبوعات قسمت مهمي از اين نقش را ايفا ميكنند. در هر نظامي بايد نشرياتي باشند كه اعضاي آن جامعه وجود ومطالعه آن را در زندگي وكار وتصميمات خود مفيد وضروري بدانند نه آنكه چنين مطبوعاتي در سطح اطلاعات ودانايي روزانه آنها فرقي نداشته باشد. سؤال مهم اين است كه آيا چنين نشريهاي در يك نظام اسلامي براي امت اسلامي وجود دارد؟ چارچوب اسلامي چنين نشريه ومطبوعاتي چگونه بايد باشد؟

اولين واساسيترين بينش در مورد انسان وجهان در اسلام نظريه توحيد است كه به وحدت وهماهنگي بين همه قسمتهاي جهان دلالت دارد. با نظريه توحيد يكي از اساسيترين پايههاي اخلاقي مطبوعات وروزنامهنگاري به وجود ميآيد.

اين امر مشخص ميكند كه بندگي فقط در مقابل الله باشد وهر گونه ارتباطات وپيامهاي فكري و فرهنگي و اقتصادي ويا سياسي كه نوع بشر را مقيد ميسازد و نفي ميكند. به همين دليل همه قوانين ساخت بشر و مفاد ارتباطات و رسانههاي گروهي ومجامع عمومي كه مانع حاكميت الله شوند باطل هستند و بنابراين مفهوم توحيد -اگر به آن عمل شود- راهنماي اساسي در تعيين مرزهاي مشروعيت سياسي و اجتماعي و فرهنگي وسياسي توسط يك سيستم ارتباطي معين را فراهم ميآورد.

بر اساس مفهوم اخلاق مطبوعاتي و واضح وآشكار است كه وظيفه نظام ارتباطات در جامعه اسلامي و شكستن بتها و گسستن وابستگي به خارجيان وبه حركت درآوردن امت يا جامعه به سوي آينده است. يكي از مهمترين وظايف مطبوعات از بين بردن افسانهها در جهان معاصر است. اين افسانهها ممكن است شامل پديدههاي وارداتي قدرت و ترقي ومدرنيزه كردن بي حد وحساب باشد. شخصيتهايي كه نماينده اينها هستند و نبايد مافوق بشر ومافوق آنچه كه هستند تعريف شوند. طبق اين اصل يكي از اين شركها و عقيده به جدايي دين وسياست است كه عقيدهاي ماديگرانه است. اصل توحيد همچنين مستلزم عدم وجود هرگونه مركز اقتصادي و سياسي و فكري ويا مراكز ديگر از جمله رسانههاي گروهي است كه در آن قدرت بتواند متراكم شود. بنابراين وقتي كه جوابگويي اجتماعي براي فرد ونهاد وجود نداشته باشد آزادي بيان اجتماع ووسايل ارتباط جمعي وارتباطات معني ندارد. جنگ عليه شخصيت هر نهاد اجتماعي كه به آن متصل باشد جنگي است عليه سيستم ارتباطي كه سعي در تبليغ آن دارد.

دومين اصل هدايتكننده و مرزهاي اخلاق مطبوعاتي وروزنامهنگاري در اسلام و اصل اعتقادي امر به معروف ونهي از منكر است. در اين اصل به طور حتمي وآشكار اعتقاد به مسئوليت فردي واجتماعي براي آماده ساختن نسل آينده جهت پذيرفتن احكام اسلامي وعمل كردن به آنها وجود دارد. مسلمانان مسئول هدايت كردن يكديگرند. هر نسل مسئوليت دارد كه نسل بعد را هدايت كند. در اين آيه از قرآن مجيد اين امر تشريح شده است:

( ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ 125 ) [النحل: 125]

«خلق را به حكمت وبرهان وموعظه نيكو به راه الله دعوت كن وبا بهترين طريق با آنها مناظره كن كه البته الله (عاقبت حال) كسي را كه از راه او گمراه شده وآنكه هدايت يافته است را بهتر ميداند».

اين آيه به مسئوليتهاي رهبري وتبليغ واطلاعاتي آرمانهاي اسلامي اشاره ميكند وشامل همه نهادهاي رسانهاي جمعي از قبيل مطبوعات و راديو و تلويزيون وسينما وهمچنين تك تك افراد هر جامعه است.

به عنوان مثال در سطح اجتماعي وجمعي و اين اصل عقيدتي از روي قاعده مسجد در جوامع اسلامي به مورد اجرا درآمده است. از زمان پيامبر اكرم صليالله عليهوآله وسلم مسجد به عنوان يك مجراي مهم واصلي ارتباطات اجتماعي وعمومي و هميشه محور حركتهاي معنوي وفرهنگي بوده است. مسجد نه فقط نقش تهذيب نفس بلكه نقش كسب دانش واطلاعات امور عمومي را انجام داده است. در تمام جهان اسلام مساجد ودانشگاههاي مهم در كنار يا داخل يكديگر وجود داشتهاند. در واقع مساجد مراكز آموزش عالي وارتباطات جمعي در سنت اسلامي بودند. امروزه در تعدادي از جوامع اسلامي سيستمهاي ارتباطات دستهجمعي نوين به خوبي در داخل سيستمهاي كلاسيك وسنتي ارتباط جمعي واجتماعي مسجد و مخصوصاً نمازهاي جمعه به هم پيوستهاند. نتيجۀ آن به وجود آمدن يك سطح عالي از سازماندهي وبسيج است كه جريان شركت سياسي و فرهنگي و اقتصادي ونظامي را فوقالعاده موثر ميكند.

مفهوم شهادت وجهاد در اسلام را تنها در صورتي ميتوان درك كرد كه اصل عقيدتي امر به معروف ونهي از منكر كه به طور خلاصه بيان شد به طور صحيح درك شود.

متأسفانه در کشورهای اسلامي بسياري از مطبوعات وروزنامهنگاران وحتي دانشكدههاي روزنامهنگاري وارتباطات اجتماعي به علت عدم ترويج تاريخ واصول اسلامي وناآشنايي به فرهنگ و خود مبلغ ومقلد غير انتقادي ونسنجيده اصول مطبوعاتي وروزنامهنگاري از جمله نظر به مسئوليت اجتماعي مطبوعاتي غرب شدهاند.

بيان نظريه اسلامي مطبوعات وروزنامهنگاري يك وظيفه علمي وديني واجتماعي واقتصادي است. كوشش در بيان وفهرستبندي آن دسته از اصول اسلامي كه پا به پاي روزنامهنگاري نوين ما باشد در حقيقت كوشش وسعي براي سرآغاز وساخت يك نظريه اصيل مطبوعاتي اسلامي است. اصول ديگري از نظريه مطبوعات اسلامي و يعني امت و تقوي وامانت ميباشد.

امت بايد عاليترين معيارهاي رفتار وعمل را به وجود آورد ونقطه عطف براي ديگران باشد واز افراط وتفريط واسراف اجتناب كرده و ثابت قدم وداراي پشتكار باشد. بداند كه چه چيزي را قبول وچه چيزي را رد كند. داراي اصل وبا جنبه متغير زندگي تطبيقپذير بماند.

قرآن مجيد ميفرمايد:

( يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ 13 ) [الحجرات: 13]

«ما شما را نخست از مرد وزن آفريديم وآنگاه شما را مليتها وقبايل مختلف گردانيديم تا يكديگر را بشناسيد(نه اينكه از يكديگر متنفر باشيد) و به درستيكه گراميترين شما نزد پروردگار پرهيزگارترين شماست»

در حكومت اسلامي ودر وسايل ارتباط جمعي اسلامي و لازم است كه هر يك از اتباع و بهترين پند وتوصيه خود را در امور مشترك بدهد وبايد حق اين كار را داشته باشد. بنابراين و شيوههاي شورايي در سياست ومطبوعات مورد تصديق بوده ووظيفه اخلاقي حاكم ومردم مي باشند. بنابر اين مطبوعات اسلامي بايد موثق بوده و خلاقيت ونوآوري داشته باشد وبا فرهنگ اسلامي كاملاً آشنا بوده وجاذبه توجه به مسايل واقعي جامعه يا امت بزرگ اسلامي را داشته باشد.

همچنین تقوي: توانايي فردي و معنوي و اخلاقي ورواني جهت رسيدن به آن سطح عالي كه شخص را تقريباً از تمايلات مادي دنيا مصون ميسازد وفرد را به يك سطح بالاي خودآگاهي پيامبرانه ميرساند. وسايل ارتباط جمعي اسلامي تحت اصل تقوي و حفظ آزادگي كرده وسازش ناپذير هستند. متملق وثناگو نبوده وانتقاد پذير هستند.

روزنامهنگاري و مقالهنويسي و گزارشنويسي وتحليل وتفسير روز در يك مطبوعات اسلامي بايد با نيت وروحيه تقوي آميخته وهمراه باشد.

غرضورزي شخصي و انتقامگيري و تخريب و سوداگري مالي و ثروت افزوني و مباهات وفخرفروشي واستهزا در وسايل ارتباط جمعي اسلامي جايي ندارد.

عباد الله! صلوا وسلموا على من أمرتم بالصلاة والسلام عليه في قوله سبحانه: ) إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا 56 ) [الأحزاب: 56]

اللهم فصلِّ وسلِّم على عبدك ورسولك محمد وعلى آله وأصحابه أجمعين و والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين.

اللهم ارضَ عن الصحابة الأخيار و وآل البيت الأبرار و اللهم إنا نشهدك حب نبيك و وأهل بيت نبيك و وأصحاب نبيك و ومن سار على نهج نبيك صلى الله عليه وآله وسلم.

اللهم وفقنا لِمَا تحب وترضى و اللهم انصر الإسلام والمسلمين و ودمر أعداءك أعداء الدين.

اللهم اغفر لنا ولآبائنا وأمهاتنا وجميع المسلمين الأحياء منهم والميتين و برحمتك يا أرحم الراحمين و اللهم آتِ نفوسنا تقوها وزكها أنت خير من زكاها و أنت وليها ومولاها و ربنا آتنا في الدنيا حسنة وفي الآخرة حسنة وقنا عذاب النار.

عباد الله! إن الله يأمر بالعدل والإحسان وإيتاء ذي القربى و وينهى عن الفحشاء والمنكر والبغي و يعظكم لعلكم تذكرون.