زكات و حكمت هاي آن - احكام زكات

الحمد لله منزل الكتاب و هدى وذكرى لأولي الألباب و والصلاة والسلام على نبينا محمد المفضل على البشر بجوامع الخطاب و وعلى آله المطهرين والأصحاب.

وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له و وأشهد أن محمداً عبده ورسوله شهادة تنجي صاحبها يوم الحساب.

( يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا 1 ) [النساء: 1]

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ 102 ) [آل عمران: 102]

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا70 يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا 71 ) [الأحزاب:70 - 71]

أما بعد:

زكات يكى از اركان اسلام است و كه شخص توانگر بدون پرداخت زكات و

اسلامش كامل نمىشود و رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم مىفرمايد: «بُنِيَ الإِسلامُ عَلى خَمْسٍ: شَهادَةِ أَنْ لا إِلهَ إلاَّ الله و وَأَنَّ محمداً رسولُ الله و وَإقامِ الصلاةِ و وإِيتاءِ الزَّكاةِ و وَحَجِّ الْبيْتِ و وصَوْمِ رَمَضانَ» . «اسلام بر پنج اصل بنا نهاده شده است: شهادت دادن به اينكه نيست معبودى كه شايسته پرستش باشد بحق مگر الله و واينكه محمد صلى الله عليه وآله وسلم فرستادة الله است و ونمازگزاردن و ودادن زكات و ورفتن بسوى خانه الله براى اداى حج وعمره و وروزه رمضان گرفتن». وچنانچه كسى وجوب زكات را انكار نمايد كافر ومرتد شناخته مىشود.

و همچنين اگر فردى در پرداخت آن بخل ورزد ويا كامل پرداخت ننمايد مستحق عذاب الله خواهد شد و الله مىفرمايد: ( وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيْرًا لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ180 ) [آل عمران: 180]

«آنان كه نسبت به آنچه الله از فضل خويش به آنان عطا فرموده بخل مىورزند و گمان نكنند كه اين كار به سود آنها است و بلكه براى آنها شر است؛ بزودى در روز قيامت آنچه را در باره آن بخل ورزيدهاند طوق گردنشان مىشود وميراث آسمانها وزمين از آنِ الله است و والله و از آنچه انجام مىدهيد و آگاه است». ومىفرمايد: ( وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ 34 يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ 35 ) [التوبة:34 - 35]

«و مردمى كه زر وسيم را مىاندوزند و وآن را در راه الله انفاق نمىكنند و به عذابى دردناك بشارتشان ده و روزى كه آن زر وسيم در آتش جهنم گداخته شود و وپيشانی وپهلو وپشت آنها با آن داغ کرده شود و وگفته شود: اينست آنچه اندوخته كرديد براى خويش و پس بچشيد سزاى آنچه اندوختيد».

در صحيح بخارى آمده است كه پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم فرمودند: «مَنْ آتَاهُ الله مَالاً فَلَمْ يُؤَدِّ زَكَاتَهُ و مُثِّلَ لَهُ مَالُهُ شُجَاعًا أَقْرَعَ و لَهُ زَبِيبَتَانِ يُطَوِّقُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ و يَأْخُذُ بِلِهْزِمَتَيْهِ - يَعْنِى بِشِدْقَيْهِ – يَقُولُ: أَنَا مَالُكَ أَنَا كَنْزُكَ» . «كسيكه الله به او مالى عطا فرمايد وزكاتش را ندهد و روز قيامت آن مال بصورت مار كچلى كه دو نقطه سياه بر روى چشم دارد ظاهر مىشود و ودور گردنش مىپيچد سپس استخوان بيخ دو گوشش را میگيرد ومیگويد: من مال تو ام من گنج تو ام».

همچنين امام مسلم روايت مىكند كه پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم فرمودند: «مَا مِنْ صَاحِبِ ذَهَبٍ وَلاَ فِضَّةٍ لاَ يُؤَدِّيْ مِنْهَا حَقَّهَا إِلاَّ إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ صُفِّحَتْ لَهُ صَفَائِحَ مِنْ نَارٍ فَأُحْمِىَ عَلَيْهَا فِى نَارِ جَهَنَّمَ فَيُكْوَى بِهَا جَنْبُهُ وَجَبِينُهُ وَظَهْرُهُ و كُلَّمَا بَرَدَتْ أُعِيدَتْ لَهُ فِى يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ حَتَّى يُقْضَى بَيْنَ الْعِبَادِ». «هر دارنده طلا ونقرهاى كه حق آن (زكاتش) را پرداخت نكند و روز قيامت برايش قطعههائى از آتش ساخته مىشود كه در آتش جهنم داغ مىگردد و وپهلو وپيشانی وپشتش با آن داغ کرده شود و وچون سرد شود دوباره داغ كرده شود و در آن روزى كه به اندازه پنجاه هزارسال است و تا در ميان بندگان حکم صورت گيرد».

زكات داراى فوائد دينى و تربيتى و واجتماعيست كه بشرح زير است:

فوائد دينى كه از آن جمله است:

به انجام رسيدن يكى از اركان اسلام كه سعادت دنيا وآخرت انسان در گرو آن است.

تقرب جستن به الله متعال وافزوده شدن ايمان و که انجام هر عبادتی اين نتيجه را به همراه خواهد داشت.

بدست آوردن ثوابی بزرگ و الله میفرمايد: ( يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ ) [البقرة: 276]

«الله ربا را نابود میکند و وصدقات را افزونی میبخشد».

و میفرمايد:( وَمَا آَتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ وَمَا آَتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ 39 ) [الروم: 39]

« و هر ربايى كه بدهيد كه بهره شما را از اموال مردم افزونتر كند و [در حقيقت‏] نزد الله افزايش ندارد و و هر زكاتى -كه در طلب خشنودى الهى بپردازيد و اينان افزايش‏ياب هستند ».

و رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم مىفرمايد: «مَنْ تَصَدَّقَ بِعَدْلِ تَمْرَةٍ مِنْ كَسْبٍ طَيِّبٍ - وَلاَ يَقْبَلُ الله إِلاَّ الطَّيِّبَ - وَإِنَّ الله يَتَقَبَّلُهَا بِيَمِينِهِ و ثُمَّ يُرَبِّيهَا لِصَاحِبِهِ كَمَا يُرَبِّى أَحَدُكُمْ فَلُوَّهُ حَتَّى تَكُونَ مِثْلَ الْجَبَلِ» . «كسيكه به اندازه خرمائى از كسب حلال صدقه دهد و والله جز پاك (حلال) را نمىپذيرد و همانا الله آن را با دست راستش (بلاکیف) پذيرفته وآنرا براى صاحبش پرورش میدهد و همچنانكه يكى از شما كره اسب خود را پرورش مىدهد و تا اينكه مثل كوه بزرگ شود».

4) پرداخت زکات گناهان را پاک میکند. رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم میفرمايند: «وَالصَّدَقَةُ تُطْفِيءُ الْخَطِيئَةَ كَمَا يُطْفِيءُ الْمَاءُ النَّارَ» . «وصدقه گناه را خاموش مىسازد همچنانکه آب آتش را خاموش میکند». کلمه صدقه در اينجا به زکات نيز تعبير میشود.

ب- فوائد تربيتی زکات:

1- با پرداخت زکات انسان خود را در صف سخاوتمندان قرار میدهد.

2- ايجاد مهر ومحبت نسبت به محتاجين و زيرا که انسان قبل از پرداخت زکات دلش بحال فقير می سوزد و سپس در حال رحم ومهر ومحبت زکات را تقديم مستمند میکند.

3- كسب محبوبيت نزد ديگران و وطبيعي است که انسان هرچه بيشتر به ديگران خدمت نمايد نزد آنان محبوبتر میگردد و وپرداخت زکات خود نوعی خدمت به مردم است.

4- با ادای فريضه زکات خصلت بخل از انسان زدوده می شود و الله می فرمايد:

( خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا ) [التوبة: 103] «از مالهايشان صدقهای بگير تا ايشان را با آن پاک گردانی وپرورش دهى».

ج فوائد اجتماعی زکات:

1- نياز فقرا که در بيشتر کشورها و طبقه اكثريت جامعه را تشكيل مىدهند بر طرف مىسازد.

2- جامعه اسلامى را قدرتمند وسرافراز مىنمايد و لذا صرف زكات براى جهاد در راه الله و يكى از مصارف هشتگانه زكات است.

3- حقد وحسد را از دلهاى فقرا نسبت به توانگران از بين مىبرد و زيرا كه مشاهده فقير به منحصر بودن استفاده ثروت و توسط توانگر ومحروميت وى از آن حقد وحسد را در دل او (فقير) مىكارد ومنجر به ايجاد دشمنى بين فقرا وثروتمندان مىشود و اما اگر فقير خود را هر ساله شريك جزئى از اموال توانگر بداند نه تنها نسبت به ثروتمند حسد ودشمنى نمىورزد و بلكه خود را موظف به حفظ ودفاع از اموال آنها مىداند زيرا كه انتظار دارد در آخر نفعى از آن به وى برسد.

4- با پرداخت زكات و اموال رشد كرده ودر آن بركت داده مىشود و امام مسلم روايت مىكند که پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم فرموند: «مَا نَقَصَتْ صَدَقَةٌ مِنْ مَالٍ».

«هيچ صدقهاى مال را کم نمي كند».

5- يكى ديگر از فوائد اجتماعى زكات اين است كه از ركود ثروت جلوگيرى كرده وآن را به گردش در مىآورد و ودایره استفاده از آن را وسعت مىبخشد و واينچنين همه اقشار مردم از ثروت استفاده مىكنند. فوائد دينى و تربيتى و واجتماعى زكات دلالت بر عظمت اين ركن اسلامى مىدهد كه اداى آن براى اصلاح افراد وجامعه امرى ضروريست.

أقول قولي هذا و وأستغفر الله لي ولكم و فاستغفروه إنه هو الغفور الرحيم.

الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ العَالمِينْ و وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلىَ نَبِينّا مُحَمّدٍ و وَعَلى آلِهِ وَأصْحَابهِ وَمَنْ دَعَا بِدَعْوَتِهِ إلىَ يَوْمِ الدِّيْن.

أمّا بعد:

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَلَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَلَسْتُمْ بِآَخِذِيهِ إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِيهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ 267 ) [البقرة: 267]

«اي مؤمنان! از چيزهاي پاكيزهاي كه بهدست آوردهايد انفاق كنيد» يعني: از بهترين وبرگزيدهترين وحلالترين اموال خويش انفاق كنيد. مراد از انفاق در اينجا و زكات فرض است وبه قولي: معناي آن عام است در زكات فرض وصدقات ديگر «و از آنچه براي شما از زمين برآوردهايم» كه عبارت از: ميوهها و حبوبات و سبزيجات و معادن و گنجها ودفينههاي زيرزمين است و نيز انفاق كنيد. وحاشا! «قصد انفاق» چيزهاي ناپاك وبد» وپست «را نكنيد» يعني: مال وامانده وناباب را به صدقات وخيرات اختصاص ندهيد «درحاليكه آن را» اگر به عنوان حقوقتان به خودتان بدهند «خود شما نيز گيرنده آن نيستيد» به هيچ نحو ودر هيچ زماني «مگر آن كه در آن چشمپوشي كنيد» يعني: اگر يكي از شما آن را در بازار ببيند كه فروخته ميشود و يا كسي آن مال پست را به وي اهدا نمايد و يا دربرابر حقوي به وي بدهد و هرگز آن را - جز با بيميلي واز روي كمرويي وچشمپوشي - نميپذيرد و پس هرگاه خود به آن چيز نامرغوب وناباب رغبت نداريد و چگونهحق الله را از آن ميپردازيد؟ «و بدانيد كه الله بينياز» است از انفاقهاي شما و پس انفاق مال قطعا به منفعت خود شماست «ستوده است» وسزاوار حمد وستايش در برابر نعمتهاي وافري كه به شما بخشيده است واز جمله ستايش وشكرگزاريي كه سزاوار جلال وعظمت اوست و يكي هم انفاقتان از اموال پاكيزهاي است كه به شما ارزاني نموده است و پس بدانيد كه الله پاك است وجز پاك را نميپذيرد.

ملاحظه ميشود كه آياتي از قرآن كريم كه در آنها مطالبه انفاق مال ميشود و غالبا يا به عبارت ﴿ﮔﮕ ﮖ﴾ ختم ميشوند و يا به عبارت ﴿ﮯﮰﮱ﴾ «آيهبعد»؛ وخود اين امر ما را به اين حقيقت رهنمون ميسازد كه مال انفاق شده بخشي از همان نعمتهايي است كه حق تعالي خود به بندگانش ارزاني نموده است. درحديث شريف آمده است: «همانا الله بدي را با بدي محو نميكند و بلكه بديرا با نيكي محو ميكند زيرا پليدي نميتواند محوكننده پليدي باشد... ». همچنيندر حديث شريف به روايت عايشه رضيالله عنها آمده است كه فرمود:

أُهْدِيَ لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ضَبٌّ فَلَمْ يَأْكُلْهُ و فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ و أَفَلَا نُطْعِمُهُ الْمَسَاكِينَ؟ فَقَالَ: «لَا تُطْعِمُوهُمْ مِمَّا لَا تَأْكُلُونَ» (بيهقي)

براي رسول اكرمصلي الله و عليه وسلم سوسماري هديه آوردند و اما آن حضرت صلی الله و علیه وسلم از آن نخوردند. گفتم: يا رسول الله! آيا مساكين را با آن اطعام نكنيم؟ فرمودند: «از آنچه خود نميخوريد و آنان را اطعام نكنيد».

و الله سبحانه وتعالى مي فرمايد: ( وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ 5 ) [البينة: 5]

«و فرمان نيافته بودند» با اين دين واين قرآن جز اينكه الله را بپرستند در حاليكه دين را براي او خالص گردانيده وحنفاء باشند» يعني: قرآن را بدين منظور نازل كرديم تا آنان به عبادت وپرستش ما گردن نهند و عبادتشان براي ما از هر شرك وشائبهاي خالص باشد و با ما چيزي را شريك نياورده وخويشتن را در دين وعبادت براي ما خالص گردانند واز همه اديان بريده وفقط به دين اسلام مايل باشند. واين است معني حنيف.

اين آيه دلالت ميكند بر مذهب اهل سنت كه گفتهاند: عبادت براي آن واجب نگرديده كه به بهشت و يا دوري از عذاب دوزخ ميانجامد بلكه عبادت براي اين واجب گرديده كه ما بنده هستيم واو پروردگار پس اگر حتي ثواب وعقابي نيز در كار نباشد وحق تعالي ما را بي هيچ پاداشي به عبادت خود فرمان دهد و عبادت وي به محض عبوديت بر ما واجب است. اخلاص: آن است كه عمل خالصانه وفقط به انگيزه رضاي حق تعالي انجام شود وهيچ انگيزه ديگري جز رضاي پروردگار و در انجام دادن آن عمل وجود نداشته باشد. مخلص: كسي است كه كار نيك را بهخاطر نيك بودن آن خالصانه براي پروردگار متعال انجام ميدهد ودر كار وي نه ريايي است و نه شهرتطلبي ونه غرض ديگري.

اين آيه دليل بر اين امر نيز هست كه ايمان عبارت از مجموعه قول و اعتقاد وعمل ميباشد و همانطوري كه از تتمه آيه برميآيد: «و» فرمان نيافته بودند با اين دين وقرآن جز اينكه نماز برپا دارند وزكات بپردازند» يعني: فرمان يافته بودندكه نمازها را بر وجهي اقامه كنند كه الله از آنها خواسته است؛ در اوقات آنها وبا رعايت آداب واركان آنها ونيز فرمان يافته بودند كه زكات را در موقع آن بپردازند. حاصل معني اينكه: آراسته شدن به اخلاص در عبادت و مقتضي وحدت واتفاق در دين است و نه شقاق وافتراق در آن و زيرا محمد صلى الله عليه وآله وسلم نيز دين حقي را آورده است كه پيامبران پيشين به آن مأمور بودهاند پس چرا اهل كتاب راه شقاق واختلاف در پيش گرفتهاند؟ «و اين است دين قيم» يعني: اين دين كه پيامآور اخلاص در عبادت براي الله و ترك همه معبودات باطل غير از وي و اداي نمازها در اوقات آن وپرداخت زكات براي بندگان نيازمند الله است و تنها دين استوار وپايدار الهي ميباشد.

برادران وخواهران عزیز

اموالى كه زكات در آن تعلق مىگيرد به چهار بخش تقسيم مىشود:

ا- نقدينه ها (طلا و نقره وپول).

2- زكات حيوانات (شتر و گاو و گوسفند).

3- محصولات کشاورزى (غلات) از نوعى كه انسان آن را توليد مىكند و خشك وغله مىشود ومدت زمان زيادى بدون استفاده از وسايل خنك كننده ومواد نگهدارنده فاسد نمىشود مانند: خرما و كشمش و گندم و جو و برنج و و....

4- اموال التجاره (كالاهاى تجارتى): منظور هر چيزيست كه به هدف فروش وتجارت خريد و وبه همان هدف نگهدارى شود.

واما شرايط وجوب زكات عبارتند از:

1- مسلمان بودن 2- به حد معين رسيدن مال 3- گذشتن يك سال از ملكيت مال و كه در اين صورت بالغ بودن از شروط وجوب زكات نيست و پس زكات در اموال يتيمان وكسانيكه به سن بلوغ نرسيدهاند در صورت واجد شرايط بودن واجب بوده و وبايد كساني كه سرپرستى آنان را برعهده دارند به نيابت از آنها زكات مالشان را پرداخت نمايند.

عباد الله! صلوا وسلموا على من أمرتم بالصلاة والسلام عليه في قوله سبحانه:

) إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا 56 ) [الأحزاب: 56]

اللهم صلِّ وسلِّم على عبدك ورسولك محمد وعلى آله وأصحابه أجمعين و والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين.

اللهم ارضَ عن الصحابة الأخيار و وآل البيت الأبرار و اللهم إنا نشهدك حب نبيك و وأهل بيت نبيك و وأصحاب نبيك و ومن سار على نهج نبيك صلى الله عليه وآله وسلم.

اللهم وفقنا لِمَا تحب وترضى و اللهم انصر الإسلام والمسلمين و ودمر أعداءك أعداء الدين.

اللهم اغفر لنا ولآبائنا وأمهاتنا وجميع المسلمين الأحياء منهم والميتين و اللهم آتِ نفوسنا تقوها وزكها أنت خير من زكاها و أنت وليها ومولاها و ربنا آتنا في الدنيا حسنة وفي الآخرة حسنة وقنا عذاب النار.

عباد الله! إن الله يأمر بالعدل والإحسان وإيتاء ذي القربى و وينهى عن الفحشاء والمنكر والبغي و يعظكم لعلكم تذكرون.