اسرار ومعانى حج وزيارت

الحمد لله الكبير المتعال ذي العزة والجلال و خلق فسوى وقدر فهدى و أحمده - سبحانه - وأشكره وأتوب إليه وأستغفره و وأشهد ألا إله إلا الله وحده لا شريك له وأشهد أن محمد عبد الله ورسوله .. وخليله وخيرته من خلقه .. أفضل من صلى وقام وحج لله وصام ؛ فصلوات الله وسلامه عليه وعلى آله الطيبين الطاهرين وعلى أصحابه الغر الميامين و وعلى التابعين ومن تبعهم بإحسان إلى يوم الدين . اما بعد:

الله متعال میفرماید: ( وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ 27 ) [الحج: 27]

«به مردم اعلام کن که پیاده و یا سواره بر شتران باریک اندام که راههای فراخ ودور را طی کنند و به حج کعبه بیایند».

برادران وخواهران مسلمان! دين اسلام دين وحدانيت خالص ويکتا پرستي است. ديني است که اعتقادي به وساطت در ارتباط بين بندگان با پروردگارشان ندارد. مسلمانان و پروردگاری را عبادت مي کنند که از دايره ادراک وابصار بالاتر است.

تنها کساني مي توانند به اين معبود يکتا برسند که داراي تفکري بلند و نيت واراده اي قوي و اخلاص در عمل باشند. دين اسلام براي تربيت واصلاح پيروان خويش و داراي برخي احکام وقوانين است که برخي از اين احکام به عنوان شعائر ومظاهر تجلي قدرت وعظمت اسلام -اين دين آسماني- تلقي مي شوند. به عنوان مثال حج بيت الله الحرام نمونه اي از شعائر اسلام است که خود داراي مناسک وافعال وايام خاصی است که هر کدام از آنها به نوع خود جزو شعائرالله محسوب مي شوند و همان شعائري که تعظيم وبزرگداشت آنها نشانه تقواي قلب معرفي شده است.

چنانکه الله متعال میفرماید: ( وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ 32 ) [الحج: 32]

«وهرکس شعایر الله را تعظیم کند پس در حقیقت این _تعظیم_از تقوای دلهاست»

آري! حج با تمام مناسک وافعال خود نمونه اي از ارتباط عميق وبي تکلف در ميان بنده ومولايش است. الله متعال قسمتي از کره خاکي را مورد رحمات خاص خويش قرارداده است و اين بخش از کره خاکي چنان با رحمات الله یکتا احاطه شده وجلاليت ذات قادر ومقتدر آن را پوشانده است که مظهري از مظاهر بارز الهي قرار گرفته وارتباطي بسيار نزديک با خالق لايزال دارد به طوري که انسانهاي مومن با ديدن آن بلافاصله به ياد الله رحيم ومهربان مي افتند ودرعين حال به محض رويت آن بدنهايشان به لرزه افتاده وجلاليت الله تمام وجودشان را فرا مي گيرد.

براستي چرا چنين مکاني به اين مقام وعظمت نرسد درحاليکه روزگاري امام المخلصين واسوه موحدين به همراه خانواده کوچک ومبارکش که آنها نيز نماد کاملي از اخلاص و وفا و ايثار وجان فدایي بودند در اين مکان جانفشاني ها کرده ونمونه بارزي از محبت ودوستي خالصانه واخلاص شگفت انگيز را از خود به نمايش گذاشتند.

وانبيا وپيامبران موحد ومخلص ونيز محبان وجانفدايان در هر عصر وزماني همان اعمال وافعال را تکرار کرده ودقيقاً قدم جای قدم آنان گذاشتند و از طواف بيت الله تا سعي بين صفا ومروه و از وقوف در عرفات گرفته تا ميدان مزدلفه واز رمي جمرات گرفته تا قرباني در مني همه وهمه بيانگر اخلاص و ايمان و جان فدایي واز خود گذشتگي بزرگترين موحد تاريخ و ابراهيم خليل و هاجر واسماعيل علیهم السلام است.

به راستي آنان محبان ومحبوبان واقعي پروردگار بودند واين حب وجانفدايي آنان چنان تاثيري را در جهان بشري بر جاي مي گذارد که الله متعال علاوه براجر وپاداش اخروي و تمام هجرتها وتحمل مشقتهاي آنان را اثري جهاني بخشيده ونداي ابراهيم را از آن سرزمين بي آب وعلف ولم يزرع به گوش تمام مسلمانان دنيا تا قيامت مي رساند واعمال وافعال هاجر- آن بانوي فدا کار ومخلص- را براي هميشه ماندگار مي گرداند:

( وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَنْ لَا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ 26 ) [الحج: 26]

«زمانی را که محل خانۀ کعبه را برای ابراهیم آماده ساختیم وآن را بدو نمودیم - ودستور دادیم این خانه را کانون توحید کن و- چیزی را انباز من منمای وخانه ام را برای طواف کنندگان وقیام کنندگان ورکوع برندگان وسجده برندگان تمییز وپاکیزه گردان».

حج با تمامي مناسک و ارکان واعمال مربوط به خود و نمونه بارزي است از اطاعت مطلق وامتثال بدون چون وچرا از فرامين الله متعال.

يکي ديگر از مظاهر بسيار جذاب حج اجتماع باشکوه وميليوني توده عظيمي از مسلمانان ومومنان صادقي است که با قلوبي صاف ونياتي صادقانه ومخلصانه در مکاني با هم جمع مي شوند که اين اجتماع آنها نمونه کوچکي از روز رستاخيز را به نمايش مي گذارد.

شاه ولي الله دهلوي رحمه الله در مورد اجتماع با شکوه حج مي فرمايد: «حقيقت حج تجمع باشکوه گروهي از صالحين امت اسلامي در زمان واحد ودر مکان مشخصي است که آن مکان يادآور بندگان مخلص ومقرب الهي اعم از انبيا و صديقين و شهدا وصالحين است که آنان نيز به منظور تعظيم وتکريم شعائر الهي در اين مکان حضور يافته وبه اميد دست يافتن به رحمات بيکرانه الهی وکسب رضايت الهي به دعا و زاري وتضرع پرداخته اند.

حال چنين اجتماعي با اين کيفيت در مقابل پروردگار خويش اظهار عجز وانکساري نمايد بعيد است که مورد لطف مرحمت ومغفرت الهي قرار نگيرد». حج با تمام ارکان وافعال خود چنان عظمت و ابهتي را به نمايش مي گذارد که بيان کيفيت آنها در قالب الفاظ وکلمات نمي گنجد بلکه براي درک واقعي آنها بايد در آن مکانهاي نوراني وعرفاني حاضر شد وپيشاني بندگي را در هر کدام از آن اماکن بر زمين نهاد واشک ديدگان را نثار آن مکانهاي مقدس نمود.

مراسم روحاني وعرفاني حج نمونه اي بسيار بارز از صحراي محشر وايستادن در مقابل الله يکتا را به تصوير مي کشد و در اين مراسم پادشاه وگدا و حاکم ورعيت و پير وجوان و سواره وپياده و سياه پوست وسفيد پوست و عرب وعجم و با دو پارچه نخي و سرعريان وچشم گريان و زير يک آسمان ودر يک صحرا همه دست به سوي آسمان بلند کرده ودر حال دعا وگريه وزاري با خالق ومالک حقيقي خويش به نيايش پرداخته واز ذات مهربان وبخشنده اش طلب بخشش وآمرزش گناهان را مي نمايند ... يکي در سجده ويکي در رکوع وديگري در حال قيام وقرائت سوره هاي طولاني در نماز.

يکي با تلاوت قرآن سعي در زدودن زنگار گناه وغفلت از دل وجان خويش دارد وديگري با نماز وکثرت سجده قصد تقرب هر چه بيشتر به بارگاه الهي.

بندگان الله! مناسک حج با پوشيدن لباس احرام آغاز مي گردد و لباس احرام خود بزرگترين درس وحکمت حج را براي همگان مشخص مي نمايد؛ تمام انسانها از شاه گرفته تا گدا و از حاکم گرفته تا رعيت و از باسواد وروشنفکر وسياستمدار گرفته تا بيسواد واز عالم گرفته تا عامي و همه وهمه در يک لباس ظاهر مي شوند و اينجا ديگر هيچ کس نمي تواند با لباس فاخرانه خود در مقابل کساني که لباس کهنه دارند فخرفروشي نمايد و اينجا همه برابرند و هيچ نشاني از برتري وفضيلت ظاهري مشخص نيست و چنانکه الله میفرماید:

( يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ 13 ) [الحجرات: 13]

«ای مردمان! ما شما را از مرد وزنی آفریده ایم و وشما را ملیت ملیت وقبیله قبیله نموده ایم تا همدیگر را بشناسید بی گمان گرامی ترین شما در نزد الله متقی ترین شما است. الله مسلماً آگاه وبا خبر است.» حج نمايشگاهي از درجه ايمان و تقوا وشور ومحبت الهي است که در قلب هر شخص موجود است و هر کس به هر ميزان که از درجه ايمان وتقواي بالاتري برخوردار باشد به همان ميزان بيشتر از حج وانجام مناسک حج لذت برده وبه درجات بالاتري از عرفان ومعرفت الهي دست مي يابد.

همه اين علائم وخصوصيات و بزرگترين فلسفه حج که همان روز قيامت است و را به تصوير مي کشد. ميدان عرفات وکيفيت دعا وتجمع در اين روز ودر اين مکان که هر کس مشغول دعا وگريه وزاري است وبا مشغول شدن به دعا ويادآوري گناهان وطلب عفو وبخشش از بارگاه ايزدي و متوجه اطراف نبوده ودر دنياي خودش بسر مي برد و تصويري بسيار زنده وگويا از ميدان محشر وايستادن در مقابل محکمه عدل الهي است و در آن روز (ميدان محشر) نيز هر کس فرياد «نفسي نفسي» سر داده وهيچ فکر وپريشاني اي به جز کيفيت حساب وکتاب وخاتمه اي که در انتظارش هست را در سر نمي پروراند.

بارك الله لي ولكم في القرآن العظيم ونفعني وإياكم بما فيه من الآيات والذكر الحكيم.أقول قولي هذا وأستغفر الله لي ولكم ولسائر المسلمين انه هو الغفور الرحيم.

الحمد لله حمدا يليق بجلال وجهه وعظيم سلطانه و وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له و وأشهد أن محمدا عبد الله ورسوله و صلوات الله سلامه عليه وعلى آله وأصحابه ومن سار على نهجه إلى يوم الدين وبعد:

برادران مسلمان! چنانکه یاد آور شدیم علائم وخصوصيات حج روز قيامت را به تصوير مي کشد. در روز رستاخيز همه انسانها بدون لباس وبدون هيچ گونه دارايي ودر اختيار داشتن اشياي دنيوي در مقابل پروردگار حاضر مي شوند ودر آن روز نيز تنها چيزي که باعث برتري وفضيلت محسوب مي شود و قلب پاک وسالم از هر گونه شرک وگناه است وبس؛ ( يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ 88 إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ89) سَلِيمٍ [الشعراء:88 - 89]

«آن روزی که اموال و و اولاد و سودی نمی رساند.*بلکه تنهاکسی که با دل سالم به پیشگاه الله آمده باشد.» هر کس از قلب پاکتر وسالمتري برخوردار باشد به همان اندازه مورد تکريم پروردگار قرار گرفته وبه درجات بالاتري از بهشت برين نائل مي گردد.

يکي ديگر از درسهايي که حج براي مسلمانان در پي دارد و درس زندگي واستفاده از اوقات ولحظات زندگي است. حج به طور خلاصه عبارت است از اعمالي مخصوص در ايامي مخصوص که هر عملي بايد در وقت ومحل خودش انجام گرفته وتا قبل از پايان يافتن ايام حج بايد تمامي اعمال ومناسک آن انجام گيرد و زندگي انسانها نيز به همين ترتيب است و الله متعال وقت محدود ومختصري را به انسانها ارزاني داشته واين وقت مختصر و فرصتي است که بايد هر انسان از آن به نحو مطلوب ودر جهت دست يافتن به خوشبختي وکاميابي زندگي اخروي خويش بهره برداري نمايد.

يکي از ظرافتها ولطايف مهم وقابل توجه در حج و اين است که به طور خلاصه همه ارکان وعبادتهاي اسلام را در خود جاي داده است و تمثيل همه عبادات در حج بذات خود يک درس است وهمان طور که قبلا ذکر شد حج مشابهت بسيار زيادي با زندگي دارد وهمان طور که در حج بايد تمام اوامر ومناسک حج بدون چون وچرا انجام گيرد و زندگي انسان نيز بايد مطابق اوامر الله ورهنمودهاي رسول اکرم صلي الله عليه وآله وسلم سپري گردد و همان گونه که در حج نداي زيبا وملکوتي «لبيک اللهم لبيک....» ترنم مي شود- که خود بيانگر توحيد وفرمان برداري کامل از پروردگار جهانيان است- زندگي هر مسلمان نيز در طول عمر بايد گوياي عملي روشن از نداي “لبيک اللهم لبيک” باشد.

“رمي جمرات” يکي ديگر از احکام ومناسک حج است. در اين قسمت از مناسک حج اگر چه هدف سنگريزه هاي پرتاب شده يک ستون سنگي بيش نيست و اما در اين حکم نيز فلسفه وحکمتهاي بسيار زيادي نهفته است؛ اولاً خود اين عمل بيانگر اتباع بدون چون وچراي مسلمان از فرامين الهي وروش سيدالمرسلين است چنانکه از عبدالله بن عباس رضی الله عنهما روایت است که: « أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ أَكَبَّ عَلَى الرُّكْنِ فَقَالَ إِنِّى لأَعْلَمُ أَنَّكَ حَجَرٌ أنك حجر ولو لم أر حبيبي -ﷺ- قَبَّلَكَ أَوِ اسْتَلَمَكَ مَا اسْتَلَمْتُكَ وَلاَ قَبَّلْتُكَ» مسند احمد (عمرفاروق رضی الله عنه بر رکن- حجرالاسود – خمیده فرمود: «من خوب میدانم که توسنگی هستی و اگر رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم را ندیده بودم که ترا بوسه ومسح می نماید و هرگز ترا بوسه ومسح نمی کردم».

وثانياً اين ستون وديوار يادآور لحظاتي است که حضرت ابراهيم عليه السلام براي انجام دستورات الهي عازم ميعادگاه بود که شيطان بر سر راهش سبز شده وبا ايجاد وسوسه قصد منصرف نمود ايشان را داشته است و اما حضرت ابراهيم با پرتاب سنگ وپناه بردن از شر او به الله قوي ومقتدر و او را از خود دفع نمود که اين واقعه بيانگر اين مطلب است که شيطان در طول زندگي سعي در اغوا وگمراه نمودن انسانها دارد که هر انساني بايد به هر طريق ممکن او را از خود دور کرده وفريب وسوسه هايش را نخورد و ونکته ديگر اينکه "رمي جمرات" بيشتر از ديگر اعمال ومناسک حج انجام مي گيرد به طوري که حاجي تا سه روز متوالي اين عمل را انجام مي دهد که اين نيز بيانگر اهميت موضوع است که حفاظت از کيد ومکرهاي شياطين (جني وانسي) در طول زنگي بسيار مهم وحياتي است که انسانها هرگز نبايد از آن غافل باشند.

خلاصه اينکه هر حکم از احکام حج دنيايي از فلسفه وحکمت را در خود جاي داده اند که بيان همه آنها کار بسيار مشکلي است. اما در مجموع مي توان گفت که مراسم حج همراه با مناسک واحکام واعمال خود و چکيده اي از زندگاني دنيا و عالم برزخ ويادآور حشر ونشر وحساب وکتاب وصحنه قيامت است.

مسلمانان! قبل از اسلام و قبايل وقتي كه در موسم حج عازم مكه مي شدند و هركدام از آنها نشان هاي خاص و بت ها وجامه هاي خويش را با خود حمل مي كردند وبدين وسيله بر برتري قبيله اي وبرتري مقامش در ميان ديگر قبايل پافشاری می کردند.

ليكن حج پس از اسلام و بنياد تازه اي را استوار ساخت كه با تمامي اين اعمال وشعارها در تضاد بود وحتي آنها را از ميان برد ويك وضعيت توحيدي خالص را به وجود آورد كه مسلمانان را قادر ساخت تا در برابر همبستگي هاي مختلف از قبيل مليت وقبيله وامثال آن مقاومت كنند.

از اين رو و آن گونه كه ملّي گرايي و ديگر ملت ها را بلعيده اند مسلمانان را نمي بلعند واينان قرباني آن نمي شوند وكشورهايشان كه بر حسب انگيزه فطري و عاطفي ونژادي آن را دوست مي دارند قبله اي نيست كه به سوي آن روي آورند وكعبه اي نيست كه آن را زيارت كنند و بلكه مسلمانان را يك قبله هست كه شرقي وغربي و عربي وغير عربي به سوي آن رو مي كنند واين قبله و همان كعبه مشرفه است كه هندي وافغاني وایرانی اروپايي وآمريكايي... آن را حج مي كنند.

در حج تمامي ملت هاي اسلامي از تمامي جامه ها ولباس هاي منطقه اي خويش كه برخي از برخي ديگر تشخيص داده مي شوند وگروه هايي نسبت به آن تعصب نشان مي دهند و برهنه مي شوند وهمگي يك لباس را مي پوشند كه از آن در زبان دين وقفه ودر اصطلاح حج وعمره به نام «احرام» ياد مي شوند.

كوچك وبزرگ و رييس ومرئوس و ثروتمند وفقير سرهايشان را برهنه مي كنند وهمگي با يك زبان يك سرود را مي خوانند: «لَبَّيْك و اَللَّهُمَّ لَبَّيْك و لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْك و إِنَّ الْحَمْدَ والنّعْمَةَ لَكَ والْمُلْك و لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْك». حج يكي از گردهمايي هاي مسلمانان است واز لحاظ فراگيري وگستردگي و مهمترين وزيباترين آن ها به شمار مي رود واين گردهمايي ها عبارتند از:

1 گردهمايي كه در سطح يكي از محله هاي يك شهر برگزار مي شود وروزانه پنج بار تكرار مي گردد و يعني نماز جماعت كه الله آن را سنت نهاده است.

2 دومين گردهمايي درسطح يك شهر ودر هر هفته يك بار تشكيل مي شود والله براي انجام اين گردهمايي نماز جمعه را وضع كرده است.

3 سومين گردهمايي در سطح تمامي جهان اسلام برگزار مي شود. زيرا در اين گردهمايي و مسلمانان از نقاط مختلف كره زمين با يكديگر ديدار مي كنند و تا با همديگر آشنا شوند وبه تبادل ديدگاه ها وتجربه ها بپردازند ويگانگي خود را بر ديگر يگانگي ها و نظير وابستگي هاي مختلف تاريخي و اجتماعي وفرهنگي چيره سازند.

آری حج گردهمايي مسلمانان است كه در آن نمايندگاني برگزيده نشده اند كه بر حاجيان احساس برتري كنند وبه جدال بپردازند بلكه در به روي هركس كه بتواند در اين گردهمايي بزرگ شركت كند باز است.

بنابراين و حاجيان نمايندگان تمامي شهرها وحتي تمامي روستاها هستند ونيز از جانب همه فرهنگ ها وطبقات نمايندگي مي كنند. واز آثار حج و آشنايي طوايف مختلفي است كه از چهار گوشه جهان اسلام آمده اند.

عباد الله! صلوا وسلموا على من أمرتم بالصلاة والسلام عليه في قوله سبحانه: ) إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا 56 ) [الأحزاب: 56]

اللهم صلِّ وسلِّم على عبدك ورسولك محمد وعلى آله وأصحابه أجمعين و والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين.اللهم ارضَ عن الصحابة الأخيار و وآل البيت الأبرار و اللهم إنا نشهدك حب نبيك و وأهل بيت نبيك و وأصحاب نبيك و ومن سار على نهج نبيك صلى الله عليه وآله وسلم.اللهم وفقنا لِمَا تحب وترضى و اللهم انصر الإسلام والمسلمين و ودمر أعداءك أعداء الدين. اللهم اغفر لنا ولآبائنا وأمهاتنا وجميع المسلمين الأحياء منهم والميتين و برحمتك يا أرحم الراحمين و اللهم آتِ نفوسنا تقوها وزكها أنت خير من زكاها و أنت وليها ومولاها و ربنا آتنا في الدنيا حسنة وفي الآخرة حسنة وقنا عذاب النار.عباد الله! إن الله يأمر بالعدل والإحسان وإيتاء ذي القربى و وينهى عن الفحشاء والمنكر والبغي و يعظكم لعلكم تذكرون.