زكات / همه مردم به همديگر محتاج باشند

الحمدُ للهِ الذِي جعَلَ الزَّكاةَ طهارةً ونَمَاءً و وزادَ أهلَهَا فضْلاً وعطاءً وأَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَريكَ لَهُ القائلُ : { وَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ} وأشهدُ أنَّ سيدَنَا محمداً عَبْدُ اللهِ ورسولُهُ وصفيُّهُ منْ خلقِهِ وخليلُهُ القائلُ : ”مَنْ أَدَّى زَكَاةَ مَالِهِ فَقَدْ ذَهَبَ عَنْهُ شَرُّهُ “اللهمَّ صَلِّ وسَلِّمْ وبَارِكْ علَى سيدِنَا محمدٍ وعلَى آلِهِ وأصحابِهِ والتابعينَ ومَنْ تَبِعَهُمْ بإحسانٍ إلَى يومِ الدِّينِ . أَمَّا بَعْدُ: الله عزوجل میفرماید( إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا30 ) [الإسراء: 30]

«بی گمان پرور دگارت و روزی هرکس را که بخواهد فراوان و گسترده می دارد و وروزی هرکس را که بخواهد تنگ می گرداند. چرا که الله از بندگان خود آگاه بینا است. »

برادران وخواهران مومن! در واقع الله به هر کسی استعدادهای خاصّی را روزی کرده است. یکی از روزی سلامتی وقدرت بدنی برخوردار است ودیگری از روزی هوش وابتکار وسومی از مال ومنال دنیوی بهره بیشتر برده است و وچهارمی از حس هنری بهره خوبی دارد و... وهمه اینها از سنخ روزی است. لذا همه از روزی برخوردارند لکن سنخ روزیها متفاوت است ؛ وهمین امر باعث می شود که همه مردم به همدیگر محتاج باشند. واین احتیاجهای متقابل باعث پدید آمدن اجتماع وبقاء آن می شود. روزی افزون گاه از باب مجازات الهی است. یعنی الله متعال کسانی را که الله را فراموش کرده وبه دنیا چسپیده اند با امور دنیایی مشغول می کند تا بدون اینکه خود بدانند ناگهان خود را در آتش جهنّم ببینند. گاه تفاوت در رزق برای امتحان برخی بندگان است. تا از این راه استعدادهای فطری افراد شکوفا شود. وگاه تفاوت رزق برای این است که الله متعال حضور خویش را در تدبیر عالم به بندگانش نشان دهد. وبفهماند که کثرت مال دنیا و ارزش نبوده وعلامت عنایت خاصّ الله به کسی نیست. چنانکه حضرت پیامبر اسلام فرموده اند: «إن الله قسم بينكم أخلاقكم كما قسم بينكم أرزاقكم وإن الله يعطي الدنيا من يحب ومن لا يحب ولا يعطي الإيمان إلا من يحب» مستدرك حاكم « چنانکه الله اخلاق را میان تان تقسیم نموده روزی را نیز میان تان تقسیم نموده است وهمانا الله دنیا (مال ومنال) را برای کسی که دوست میدارد ودوست نمیدارد میدهد لکن ایمان را تنها به کسی میدهد که او را دوست میدارد».

الله متعال زكات را بعنوان يك عمل عبادي که داراي اهميت بسا بزرگ است وهم به عنوان رفع فقر در جامعه و شرع نموده وسهمي از منافع اموال وعايدات مردم را به عنوان صدقات واجب كه همان زكات است براي اجتماع در نظر گرفته است تا بدين وسيله زمينه سعادت جامعه وتوازن آن را فراهم نمايد. الله درآيات متعدد به مسلمانان دستور داده است كه زكات بدهند ودر هر آيه اي كه مردمان را به اقامه نماز دعوت كرده باشد حتما امر به پرداخت زكات نيز همراه آن ذكر شده است. بنابراين نماز وزكات دو پايه وستون بسيار محكمي هستند كه دين اسلام برآنها پايه گذاري شده است.

زكات یكی ازپایه های پنجگانه اسلام است ودر هشتاد ودوآیه قرآن همراه با “صلاة” ذكرشده است. دلایل فرضیت زكات و قرآن كریم وسنت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم واجماع امت محمد صلی الله علیه وآله وسلم میباشد: الله در کتاب محکمش میفرماید: ( وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآَتُوا الزَّكَاةَ وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ 110 ) [البقرة: 110]

«و نماز را برپا دارید وزکات را بپردازید وهر کار نیکی که پیشتر برای خود بفرستید و آن را در نزد الله خواهید یافت والله به هرچه می کنید آگاه وبینا است.» واز ابن عمر رضي الله عنهما روايت است كه پيامبر صلى الله عليه وسلم فرمود: «بني الاسلام علي خمس و شهادة أن لا اله الاالله وأن محمدا رسول الله وإقام الصلاة وإيتاء الزكاة وحج البيت وصيام رمضان» متفق عليه «اسلام از پنج ركن تشكيل شده است و شهادتين و برپاداشتن نماز و دادن زكات و حج خانه الله و وروزه رمضان» طبرانی در “الاوسط” و“الصغیر“ واز علی بن ابیطالب روایت كرده است كه پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «إن الله فرض على أغنياء المسلمين في أموالهم بقدر الذي يسع فقراءهم و ولن يجهد الفقراء إذا جاعوا أو عروا إلا بما يصنع أغنياؤهم و ألا وإن الله يحاسبهم حسابا شديدا و ويعذبهم عذابا أليما» «بیگمان الله آنقدر صدقه وزكات بر ثروتمندان مسلمان و واجب كرده است كه فقیران ونیازمندان را كفایت میكند. وهیچ چیز نیازمندان مسلمان را و به مشقت وسختی گرسنگی وبرهنگی دچار نمیكند و مگر بخل ثروتمندانشان. هان الله به سختی از آنان حساب میكشد وبه عذاب دردناك گرفتارشان مینماید». مسلمان با پرداخت زكات و اموال خود را پاك ميسازد واز آثار مادي ومعنوي آن بهرهمند ميشود. الله مي فرمايد: ( خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا) [التوبة: 103]«از اموال مومنان صدقه وزكات بگير كه بدينوسيله ايشان را پاك مي نمائي وتزكيه مي كني» تزكيه وتطهير مومنان به وسيله زكات از جانب پروردگار شامل افراد جامعه ومومنان است چرا كه زكات نفوس افراد را از گناه وپليدي بخل وپستي وسنگدلي وخودخواهي وطمع وساير رذايل اخلاقي واجتماعي كه باعث حسادت وتعدي ودشمني وجنگ وعداوت هستند پاك مي نمايد ونفس آنها را تزكيه ميكند وآنها را به وسيله خير وبركت واخلاق عملي به مقام شامخي مي رساند كه شايستگي سعادت دنيا وآخرت را به دست مي آورند. پرداخت زكات سبب بركت مال ورشد آن ميشود ونفس انساني را به فضيلت كرم وبخشش آراسته ميكند.

مسمانان! بر هرمسلماني كه دارائيش به حد نصاب برسد ويك سال برآن بگذرد زكات فرض مي شود. بجز زراعات كه(گذشت يكسال برآن واجب نيست)وزكات آن درروز برداشت محصول به شرطي كه به حد نصاب برسد و واجب مي گردد.الله متعال مي فرمايد: ( وَآَتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ ) [الأنعام: 141]« وبه هنگام رسيدن وچيدن ودرو كردنشان زكات آنها را بدهيد»

حد نصاب طلا بيست دينار(يک دينار برابر 25/4 گرم طلا است پس بيست دينار و 85 گرم طلا است (85 = 25/4 × 20) و وحد نصاب نقره دو صد درهم است(ک درهم برابر 975/2 گرم نقره است و پس دو صد درهم 595 گرم نقره است (595 = 975/2 × 200) ومقدار واجب هر کدام از آنها يک چهلم است : در این مورد از علي بن ابي طالب رضي الله عنه روايت است که پيامبر صلى الله عليه وسلم فرمود: (إذا کانت لک مائتا درهم وحال عليها الحول ففيها خمسة دراهم و وليس عليک شيي – يعني في الذهب حتي يکون لک عشرون دينارا و فإن کانت لک عشرون دينارا وحال عليها الحول ففيها نصف دينار) ابن ماجه 5582 و [الصحيحه 559] و «اگر دوصد درهم داشتي ويک سال بر آن گذشت و زکات آن پنج درهم است وطلا تا به بيست دينار نرسد زکات در آن واجب نيست ولي اگر به بيست دينار رسيد ويک سال بر آن گذشت نيم دينار زکات در آن واجب ميگردد».

اما زکات زيورآلات به دليل عموم آيه واحاديث (مربوط به وجوب زکات در طلا ونقره واجب است وکسي که از اين عموم چيزي را خارج کرده دليلي ندارد. با وجود اين دلايل خاصي نيز در اين باره وجود دارد از آن جمله: از ام سلمه رضي الله عنها روايت است: (کنت ألبس أوضاحا من ذهب و فقلت يا رسول الله أکنز هو؟ فقال : ما بلغ أن تؤدي زکاته فزکي فليس بکنز) [ابن ماجه 5582] و [الصحيحه 559] و « ام سلمه رضي الله عنها ميفرمايد: مقداري زيورآلات طلا بر تن داشتم. گفتم أي رسول الله! آيا اين زيورآلات کنز (مال اندوخته) محسوب ميشوند؟ پيامبرصلى الله عليه وسلم فرمود : اگر چيزي به حد نصاب رسيد و زکاتش را پرداخت کن و در اين صورت کنز به حساب نميآيد». اما محصولاتي که زکات در آنها واجب است تنها در چهار محصول مذکور در حديث زير واجب است : از ابو برده از ابوموسي ومعاذ رضي الله عنهما روايت است : (أن رسول الله صلى الله عليه وسلم بعثهما إلي اليمن يعلمان الناس أمر دينهم و فأمرهم أن لا يأخذوا الصدقة إلا من هذه الأربعة : الحنطة و والشعير والتمر والزبيب) سنن بيهقي(125/4). «پيامبر صلى الله عليه وسلم آن دو را به يمن فرستاد تا به مردم احکام دينشان را آموزش دهند و ودستورداد تا زکات را تنها از اين چهار محصول بگيرند: گندم و جو و خرما وكشمش - مويز». ودر محصولات زراعي وميوهجات زکات فرض است مشروط به اينکه به حد نصابي که در حديث زير ذکر شده برسند: از ابوسعيد خدري رضي الله عنه روايت است که پيامبر صلى الله عليه وسلم فرمود : (ليس فيما دون خمسة أوسق صدقة) متفق عليه «در کمتر از پنج وسق زکات واجب نيست». هر وسق (56/130) کيلوگرم است و بنابراين پنج وسق (8/652) و کيلوگرم است و (8/652 = 56/30 × 5).

اما مقدار واجب زکات محصولات زراعي وميوهجات آنچه از جابر رضي الله عنه روايت است که پيامبر صلى الله عليه وسلم فرمود: (فيما سقت الأنهار والغيم العشور و وفيما سقي بالساقية نصف العشر) مسلم (981/675/2) «زکات محصولاتي که با جويبارها وباران آبياري ميشود يک دهم وآنچه با شتر (يا ماشينآلات کشاورزي) آبياري ميشود يک بيستم است. اما مقدار واجب زکات محصولات زراعي وميوهجات: از ابن عمر روايت است که پيامبر صلى الله عليه وسلم فرمود : (فيما سقت السماء والعيون أوکان عثريا العشر و وفيما سقي بالنضح نصف العشر) بخاري (1483/347/3 «زکات محصولاتي که با آب باران يا چشمهها آبياري ميشود وهمچنين محصولاتي که نيازي به آبياري ندارند و يک دهم وآنچه با آب کشيدن آبياري ميشود يک بيستم است».

بارك الله لي ولكم في القرآن العظيم ونفعني وإياكم بما فيه من الآيات والذكر الحكيم. أقول قولي هذا وأستغفر الله لي ولكم ولسائر المسلمين انه هو الغفور الرحيم.

الحمد لله رب العالمين والعاقبة للمتقين ولا عدوان إلا على الظالمين أحمده سبحانه وتعالى وهو أهل للحمد والثناء وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له وأشهد أن محمدا عبدالله ورسوله صلوات الله وسلامه عليه وعلى آله وأصحابه ومن سار على نهجه إلى يوم الدين وبعد:

بندگان الله ! اصحاب مواشی نیز باید مال شان پاک نموده در همکاری با فقرا سهم بگیرند. الله عزوجل بر اصحاب مواشي كه تعداد آن به حد نصاب رسیده باشد زکات واجب گردانیده است. حيواناتي که زکات در آنها واجب است سه دستهاند : شتر و گاو و گوسفند وبز. اما نصاب شتر آنچه از ابوسعيد خدري رضي الله عنه روايت است که پيامبر صلى الله عليه وسلم فرمود : (ليس فيما دون خمس ذود من الإبل صدقة) متفق عليه « در کمتر از پنج شتر و زکات واجب نيست». اما نصاب گاو ومقدار زکات آن: از معاذ بن جبل رضي الله عنه روايت است : (بعثني رسول الله إلي اليمن و وأمرني أن آخذ من البقر من کل أربعين مسنة و ومن کل ثلاثين تبيعا أوتبيعة)ابن ماجه 1803/576/ «پيامبر صلى الله عليه وسلم مرا به يمن فرستاد وبه من دستور داد تا از هر چهل گاو يک گاو مسنه (گاوي که دو سال را تمام کرده ووارد سال سوم شده باشد) واز هر سي گاو يک تبيع (گوساله نر ومادهاي که يک سال را تمام کرده باشد) را بعنوان زکات بگيرم». ونصاب گوسفند (و بز) ومقدار زکات آن: از انس رضي الله عنه روايت است: ابوبکر صديق رضي الله عنه در مورد صدقة واجبي که الله به پيامبرش صلى الله عليه وسلم دستور داده است برايم نوشت : (و في صدقة الغنم في سائمتها إذا کانت أربعين إلي عشرين ومائة شاة و فإذا کانت سائمة الرجل ناقصة من أربعين شاة واحدة فليس فيها صدقة إلا أن يشاء ربها) روايت اصحاب سنن «زکات گوسفند وبز سائمه (چرنده) از چهل تا صد وبيست رأس و يک گوسفند (يا يک بز) واز صد وبيست ويک تا دوصد رأس و دو گوسفند (يا دو بز) واز دوصد ويک تا سيصد رأس و سه گوسفند (يا سه بز) است. اگر تعداد آنها بيشتر از سيصد گوسفند (يا بز) باشد و در هر صد گوسفند (يا بز) يک رأس واجب ميشود. اگر تعداد گوسفندان (يا بزهاي) چرنده کمتر از چهل رأس باشد زکات در آن واجب نيست مگر اينکه صاحبش بخواهد». زکات مستغلات مانند ساختمانها وآپارتمانهای اجارهای وچهارپایان وماشینآلات تولیدی وخدماتی وحمل ونقل ووسایل وابزار وزینتآلاتکرایهای. ودکان وکاروانسرا وامثال آنکهکرایه داده میشوند و از بابت حد نصاب تابع “نقدین - طلا ونقره“ است و یعنی و هر وقت درآمد آنها به حدنصاب طلا ونقره رسید و باید از آن زکات پرداختگردد وبهتر استکه مدت آن هم یکسال باشد نه یکماه. یعنی و مجموع درآمد سالیانه را رویهم حسابکرده ومجموع هزینهها ووامها ومالیات ومزدکارگران وامثال آن را ازآن کسر نموده واز باقیمانده درآمد صافی آن و زکات بدهد. در ضمن حداقل کفایت زندگی مالک مستغلات وخانواده او نیز باید ازکل درآمد کسر گردد واز زکات معاف باشد . ودر مورد زکات سهام واوراق و بايد برابر زکات اموال تجارتی گرفته شود.

برادران مسلمان ! الله مصارف زکات واصنافگیرنده زکات را درآیه زیر در هشت صنف منحصر فرموده است: ( إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَاِبْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ 60 ) [التوبة: 60]

«زکات فریضهای است از جانب الله و که باید بدین اصناف داده شود: فقیران ومساکین عاملین جمعآوری زکات. مولفه القلوب (کسانیکه امام مسلمین میخواهد از آنان دلجوئیکند یا میخواهد شر آنها را وسیله پرداخت مال از مسلمین دفعکند یاکسانیکه اسلام را تبلیغ میکنند وسبب انتشارآن میگردند). فی الرقاب (کسانیکه میخواهند خود را از بند بردگی وخواری اسارت نجات دهند). غارمین (کسانیکه در راهکسب مباح وحلال بدهکار شدهاند وتوانائی بازپرداخت دیون خود را ندارند). فی سبیل الله (کمک به مجاهدین اسلامی وتمامکارهائیکه موجب رضایت الله میگردد). ابن السبیل ( مسافرینیکه از دیار خود دور مانده ونیاز بهکمک مالی دارند تا به دیار خویش برسند). این زکات فریضهای است از جانب الله برای اصناف فوق. الله متعال دانا به همه چیز ودرستکار است وهیچکار وی خالی از حکمت نیست]». اما كساني كه باب گدایی را باز می نمایند خويش را خوار وذليل نموده وحق مستحقان را تلف می نمایند پیامبر اکرم صلي الله علیه وسلم در مورد چنین اشخاص می فرماید: «من سأل الناس أموالهم تكثرا فإنما يسأل جمرا فليستقل أو ليستكثر» صحيح مسلم «كسي كه از مردم مال شان را بخواهد و( بواسطه سوالگري مالش را) زياد كند همانا پاره هاي آتش را ميخواهد پس بر اوست كه كم مي طلبد ويا زياد».

همچنان آنچه بنام خُمسی که اکنون بین مردمها معروف ومعمول است ارتباطی به دین مبین اسلام که یگانه شاهراه سعادت داری است و ندارد. بلکه میتوان گفت پارهای از آن ساختۀ آراء وبافتة أهواء رجالی است که چندان به حکمت احکام وحُرمت وعظمت اسلام توجهی نداشتهاند! واز تعصبات جاهلانه ویا سیاست خصمانۀ عدّهای مُغرض مایه میگیرد. زیرا زکات از طرف پروردگار حکیم به نص قرآن عظیم براي هشت صنف عمده از برای مصرف آن پیشنهاد وتعیین شده است. پس ای مسلمانان و شما که از پرودگار امید عفو وبخشش دارید وهمواره در در پی قرار گرفتن در معرض نسیمهای رحمت الهی هستید و به برادران نیازمند خود محبت کنید وبا صدقه واحسان و گوشه ای از درد های فقر وگرسنگی آنان را تسکین ببخشيد ودر بخشش واحسان خود و بیشتر کسانی را مد نظر قرار بدهيد که به دلیل حیا وعفت و دست توقع را پیش این وآن دراز نمی کنند ومردم می پندارند که ثروتمند هستند. همچنین خویشاوندان نیازمند خود را مورد مهر ومحبت قرار بدهيد؛ چون بخشش در حق آنان و هم صدقه است هم صلة رحم. وبدانيد که صدقه و مال وثروت را نمی کاهد؛ بلکه آن را از آفات مصون می دارد و چنانکه پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید: (ما نقص مال عبد من صدقة) روايت طبراني و يعني «مال بنده از صدقه کم نخواهد شد» همچنان آنحضرت صلى الله عليه وآله وسلم میفرماید: «ارحموا من فی الارض یرحمکم من فی السماء» روایت احمد وترمذی «شما بر اهل زمین رحم کنید تا پروردگاری که در آسمان است بر شما رحم کند»

عباد الله! صلوا وسلموا على من أمرتم بالصلاة والسلام عليه في قوله سبحانه: ) إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا 56 ) [الأحزاب: 56]

اللهم صلِّ وسلِّم على عبدك ورسولك محمد وعلى آله وأصحابه أجمعين و والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين.اللهم ارضَ عن الصحابة الأخيار و وآل البيت الأبرار و اللهم إنا نشهدك حب نبيك و وأهل بيت نبيك و وأصحاب نبيك و ومن سار على نهج نبيك صلى الله عليه وآله وسلم.اللهم وفقنا لِمَا تحب وترضى و اللهم انصر الإسلام والمسلمين و ودمر أعداءك أعداء الدين. اللهم اغفر لنا ولآبائنا وأمهاتنا وجميع المسلمين الأحياء منهم والميتين و برحمتك يا أرحم الراحمين و اللهم آتِ نفوسنا تقوها وزكها أنت خير من زكاها و أنت وليها ومولاها و ربنا آتنا في الدنيا حسنة وفي الآخرة حسنة وقنا عذاب النار.عباد الله! إن الله يأمر بالعدل والإحسان وإيتاء ذي القربى و وينهى عن الفحشاء والمنكر والبغي و يعظكم لعلكم تذكرون.