صله رحم (روابط با خويشاوندان)

الحمد لله منزل الكتاب و هدى وذكرى لأولي الألباب و والصلاة والسلام على نبينا محمد المفضل على البشر بجوامع الخطاب و وعلى آله المطهرين والأصحاب.

وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له و وأشهد أن محمداً عبده ورسوله شهادة تنجي صاحبها يوم الحساب.

( يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا 1 ) [النساء: 1]

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ 102 ) [آل عمران: 102]

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا70 يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا 71 ) [الأحزاب:70 - 71]

أما بعد:

برادران وخواهران گرامي! روابط خویشاوندی به دو نوع تقسيم ميگردد:

قرابت نسبي

قرابت ديني وايماني

قرابت نسبي دو نوع است: نوعي از آنها ميراث ميبرند ونوعي نميبرند. در قرابت نسبي بر بعضي نفقه لازم است وبر بعضي نفقه لازم نبوده بلکه از روي احسان وصله رحم صورت ميگيرد.

اما قرابت ديني وايماني همانا برادري اسلامي است و که الله متعال فرموده است: ( إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ ) [الحجرات: 10]

(همانا مومنان برادر يکديگر اند).

هر مسلماني بر ديگر مسلمان حقوقي دارد که بايد ادا گردد و پس وقتيکه قرابت نسبي وايماني با هم يکجا شود و دو حق با هم يکجا ميشود: يکي خويشاوندي وديگر حق برادري ديني. واگر قرابت نسبي در بين نبود و پس قرابت وحقوق ايماني واسلامي باقي ميماند.

دوري وبريدن از پدران و مادران و برادران و خواهران و پدر بزرگها و مادر بزرگها يا بالاتر از آنها و فرزندان ونوه های آنها يا پايينتر از آنها و عموها و عمه ها و دایی وخاله ها وفرزندان آنها و از گناهان بزرگ به شمار ميرود.

چون رابطه وصله رحم با خويشاوندان مرتبه ومقام بلندي در نزد الله متعال دارد لذا او تعالی آنرا پيوسته با نام مبارک خود در سورة نساء ذکر نموده است: ( وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا 1 ) [النساء: 1]

«و بترسيد از ينکه پيوند خويشاوندي را گسيخته داريد (و صله رحم را ناديده گيريد) و زيرا که بي گمان الله مراقب شما است».

و در سورة الرعد قطع علاقه با خويشاوندان را پيوسته با پيمان شکني وفساد در روي زمين ذکر نموده است سپس هشدار می دهد که سرانجام وعاقبت چنين مردمانی اينست که مورد نفرين الله متعال قرار گرفته به سرنوشت بدي دچار خواهند شد و چنانکه الله متعال ميفرمايد:

( وَالَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ 25 ) [الرعد: 25]

«و اما کسانيکه پيمان الله را مي شکنند که با ايشان بسته است وپيوندي را ميگسلانند که الله به حفظ ونگاهداشت آن دستور داده است ودر روي زمين به فساد وتباهي ميپردازند و نفرين بهره ايشان است وپايان بد جهان (که دوزخ سوزان است) آز آنِ آنان است».

به دليل آيات فوق بريدن با خويشاوندان گناه بزرگ وافترا ميباشد.

ابن حجر هيثمي رحمه الله کناره گيري از خويشاوندان را از گناهان کبيره شمرده است وبه آيات فوق وديگر آيات و که گناه قطع کننده را بيان داشته است و استدلال نموده است( ).

حالات قطع رابطه با خويشاوندان واقارب:

ميتوان در نکات ذيل حالات قطع رابطه با خويشاوندان را بيان کرد:

عدم کمک وهمکاري با خويشاوندانيکه محتاج وتنگدست اند.

سخن چيني وتفرقه افگني ميان آنان.

عدم ديد وبازديد وپرسیدن از حال آنان.

اشتراک نکردن در خوشي وغم آنان و شايد سالها با هم همسايه باشند ولي روزي هم از حال يکديگر نميپرسند.

تعليم ندادن امور ديني که به آن احتياج دارند و در حاليکه وي قادر به اينکار است.

دعوت ندادن گمراه ومشرکِ آنها را به دين مقدس اسلام.

تحقيرنمودن واعلان بيزاري از آنها در مجالس عامه بخاطر فقير بودن آنها يا به سبب ديگري.

اموريکه باعث قطع رابطه ميان خويشاوندان ميشود:

ندانستن عواقب بديکه از کناره گيري با خويشاوندان ببار می آيد.

چنانکه ندانستن فضايل وخوبيهایي که در دوستي ومحبت ميان اقارب است. منجر به بريدن وترک آنان ميگردد.

ضعف تقوي وپرهيزگاري نيز باعث قطع علاقه ميان خويشاوندان ميگردد زيرا شخص بي تقوا در مسايلي که الله متعال امر نموده است بي اعتنا بوده انتظار پاداش اخروي را نداشته و از عواقب وخيم قطع رابطه با خویشان واقارب هراسي ندارد.

تکبر: بعضي مردمان اگر به منصب يا مقام بلندي دست يابند ويا ثروتمند وسرمايه دار گردند و خويش را بر اقارب ونزديکانش بلند ميشمارد و وگمان ميکند که عاليقدر ومحترم اند پس بايد ديگران نزد وي بيايند واز احوالش بپرسند.

جدايی ودوري طولانی با اقارب از دوستي ومحبت ميان آنان کاسته و به تنهايي عادت ميگيرند تا اينکه رفته رفته به بريدن وترک يکديگر منجر ميشود.

بعضي مردمان عادت دارند اگر کسي از اقارب ايشان بعد از مدت درازي به ديدن شان بيايد وي را ملامت نموده با سخنان سخت ونادرست از او پذيرايي ميکنند و اين کار باعث نفرت وانزجار جانب مقابل گرديده شايد در آينده از ترس سخنان زشتش به ديدنش نيايد. از اينجا قطع علاقه وجدايي ميان خويشاوندان رخ ميدهد.

تکلف بيش از حد وبي مورد: بعضي بر آن اند و اگر کسي از خويشاوندانش به ديدنش بيايد و در پذيرايي واستقبال آنان تکلف بيش از حد نموده و پول زيادي را مصرف می کنند وبه خود ضرر می زنند شايد هم شخص تنگدستي باشد و از اينجاست که خويشاوندانش از رفتن به منزل او کاسته البته به بيم اينکه او را مبادا در تنگناه ومخاطره اقتصادي واقع سازند.

بخل: بعضي مردم اگر الله متعال بر ايشان مال وثروت را ارزاني نمايد و از خويشاوندان واقارب خويش در فرار شده کناره گيري ميکنند و زيرا اينچنين اشخاص در هراس هستند که مبادا کسي از اقارب ايشان چيزي از آنان بخواهد و به اين سبب جدايي وقطع رابطه ميان ايشان ايجاد ميگردد.

پس چه سودي است در ثروت دارايي که خويش واقارب از آن مستفيد نشوند؟

بي توجهي با مهمانان: بعضي مردم از خويشاوندان ومهماناني که وارد منزلش ميشوند استقبال درست ننموده با دل سردي وبي توجهي با آنان صحبت ميکنند و شايد به سخنان آنان گوش ندهند واز آمدن آنها سپاسگذاري نکرده چنين وا نمود می کنند که آمدن آنها مورد پسند نبوده خسته کننده ميباشد و اينکار باعث ميگردد تا دوستان واقارب از ديدنش صرف نظر کنند.

زشتي وبد رفتاري بعضي از زنان: بعضي از خانواده ها دچار زنهاي بد خلق وبي عاطفه ميشوند و اينچنين زنها تحمل آنرا ندارند تا کسي از اقارب ودوستان به ديدن آنها بيايند و اصلا نميخواهند شوهرانشان کسي را به خانه دعوت کند ويا رفت وآمدي در ميان آنها باشد و واگر کسي هم به خانه ايشان بيايد برخورد خوبی نميکنند وبدين ترتيب قطع رابطه ميان خانواده ها صورت ميگيرد. چنانکه بعضي از شوهران اختيار وصلاحيت امورخانه را به خانم خود ميدهند تا وی تصميم بگيرد که با کدام خانواده رفت وآمد ودوستي کنند وبا کی قطع رابطه نماید و وشوهر بدون داشتن دیدگاه درست مطیع زن شده و برنامه هاي خانم را بدون در نظر داشت عواقب آن پياده ميکند که اينگونه تابع زن بودن و عواقب خوبی نداشته احياناً در بعضي خانواده ها باعث قطع رابطه شوهر با پدر ومادرش ميگردد.

فراموش کردن خویشان واقارب در محافل خوشي:

بعضي از خانواده ها هرگاه برنامه هاي خوشي ويا محافل عروسي ويا مهمانيهایي داشته باشند خويشاوندان و اقارب ودوستان خود را بوسيله کارت يا بوسیله تلفن ويا هم زباني به مراسمشان دعوت مينمايند و لکن احيانا در بعضي ازين موارد دوستی اشتباها فراموش ميشود و واگر شخص فراموش شده مرد بي حوصله يا عصباني يا بدگمان ويا ضعيف النفس باشد اين فراموشي را تحقير وبي اعتنايي به شخصيت خويش دانسته بلاخره اين گمان ها وي را به قطع روابط با اقارب مي کشاند.

حسد وبد خواهي: گاهي هم ديده ميشود شخصي را که الله متعال ثروت و علم ودانايي و مقام ومنزلت عالي عطا ميفرمايد و يا اينکه محبت ودوستي اش را در دلهاي مردم جایگزين ميکند و ويا اينکه خدمتگذار ودلسوز به خويش واقارب ميباشد بلا فاصله بعضي ها با وي و درِ عداوت وحسادت را باز نموده در پي مشکوک کردن شخصيت وي شده فضاي صفا وصميميت را ميان وي وديگران مضطرب وآشفته ميسازد.

بي صبري وعدم تحمل با اقارب: بعضي مردم تحمل جزئی ترين مسأله را از اقارب خويش ندارند و آنان کوچکترين لغزش يا سهو وخطای يکي از اقارب را وسيله وبهانه اي براي قطع روابط گرفته مناسبات وعلاقات خودرا با آنان قطع می کنند.

مزاح هاي خارج از دایرۀ ادب وشوخي هاي بي حد وبيجا: مزاح وشوخي بي مورد وبيجا پيامد هاي بدي به دنبال دارد و شايد شخصي سخنی توهين آمیز را در مجلسي بگويد که بر شخص مخاطب تاثير بد نموده او را احساساتي نمايد وسبب بغض وکينه ميان آنان گرد و اکثرا اينچنين ناراحتي ها در جمع شدن اقارب صورت ميگيرد.

واقع شدن طلاق وعکس العمل اقارب: طلاق نيز يکي از اسباب عمده واساسي کدورتها ميان خانواده ها ميباشد و که بيشتر سرچشمه آن امور کوچک خانوادگي وسوء تفاهم بين زوجين است که سبب قطع روابط خويشاوندان ذي ربط ميگردد.

شراکت ميان خويشاوندان: شايد هم گاهگاهي بعضي از برادران يا اقارب ودوستان برنامه هاي تجارتي را ميان هم طرح نموده شروع بکار نمايند که معمولا در ابتدا اصول وشرایط مربوط به کار را به طور واضح بيان نميکنند و زيرا گمانهاي نيک وعلاقات اجتماعي وقرابتيکه ميان آنها وجود دارد آنها را از ذکر شروط وا ميدارد ايشان در ابتدا مسأله را عادي وسهل جلوه ميدهند وهر کدام از طرفهاي معامله از خود گذشت نشان ميدهند و ولي هنگاميکه تجارت ايشان رونق ووسعت ميگيرد و آهسته آهسته بد گمانيهاي در بين پيدا ميشود که بلاخره به مخالفت ودشمني مي انجامد

نزديکي خانه هاي خويشاوندان: گاهي هم نزديکي منازل اقارب باعث نفرت وقطع رابطه ميان آنان ميگردد و از حضرت عمر - رضي الله عنه - روايت است که وي فرموده است: ( به مردماني که با هم قرابت دارند بگوييد تا با يکديگر ديد وبازديد نمايند ولي با هم همسايه نشوند)( ).

تأخير در تقسيم ترکه يا ميراث: بعضي مردمان در مورد تقسيم ميراث سهل انگاري نموده عواقب بد آنرا در نظر نميگيرند. به هر اندازه تقسيم ميراث تأخير گردد ودير زماني بر آن بگذرد و به همان پيمانه عداوت وآشفتگي ها ميان اقارب افزايش ميآبد.

مشغوليت بيش از حد در امور دنيوي: بعضي ها آنقدر با دنيا دل ميبندند ودنبال آن ميروند که همه خويش واقارب را به باد فراموشي ميدهند.

أقول قولي هذا و وأستغفر الله لي ولكم و فاستغفروه إنه هو الغفور الرحيم.

الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ العَالمِينْ و وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلىَ نَبِينّا مُحَمّدٍ و وَعَلى آلِهِ وَأصْحَابهِ وَمَنْ دَعَا بِدَعْوَتِهِ إلىَ يَوْمِ الدِّيْن.

أمّا بعد:

برادران وخواهران عزیز: قطع روابط با خويشاوندان اثر هاي ناگواري در پي دارد که بايد هر انسان عاقل وهوشيار متوجه آن باشد واز آن دوري بجويد و در نکات ذيل ميتوان به اين اثر های منفی اشاره کرد:

قطع کننده اقارب مورد نفرين الله متعال قرار گرفته بر قلبش مهر نهاده ميشود وگوشش از شنيدن حق عاجز ميگردد و الله متعال درين مورد چنين ميفرمايد:

( فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ 22 أُولَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ 23 ) [محمد:22- 23]

ترجمه: «آيا اگر (از قرآن وبرنامه اسلام) روي گردان شويد جز اين انتظار داريد که در زمين فساد کنيد وپيوند خويشاوندي ميان خويش را قطع کنید؟ آنان کساني اند که الله ايشان را نفرين واز رحمت خويش به دور داشته است لذا گوشهايشان را کر وچشمانشانرا کور کرده است».

به قطع کننده اقارب وعده داده شده است که اعمالش قبول نميگردد. از ابو هريره - رضي الله عنه - روايت است که پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم فرمودند:

«اعمال بني آدم در هر پنجشنبه و شب جمعه به حضور الله بزرگ ومتعال پيش ميشود والله عمل قطع کننده رحم را نميپذيرد» ( ).

جدا شونده خويش را در معرض دعاي بد اقارب قرار ميدهد و خصوصا اگر خويشاوندانش فقير وتنگدست وخودش ثروتمند باشد و در اين صورت وي از خير بزرگ (دعاي نيک اقارب) محروم شده بر عکس دعاهاي بد آنها را در حق خود ميپذيرد.

قطع رابطه با اقارب باعث گسيخته شدن پيوند ورشته هاي دوستي ميان خانواده ها ميشود.

الله متعال ميفرمايد:

( إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ 90 ) [النحل: 90]

«الله به انصاف ونيکوکاري ونيز بخشش به خويشاوندان دستور ميدهد واز ارتکاب گناهان بزرگ وانجام کارهاي نا شايسته وتجاوز وستمگري نهي ميکند و والله اندرز ميدهد تا اينکه پند گيريد».

و در جاي ديگري الله متعال ميفرمايد:

( فَآَتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ ذَلِكَ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ 38 ) [الروم: 38]

«پس حق نزديکان- که نيکويي وصله رحم با آنان است- وحق مستمندان وواماندگان در راه را بده. این برای کسانی که خواهان پاداش و خشنودی الله هستند و بهتر است؛ وآنان قطعا رستگار اند».

اما احاديثي که دلالت صريح بر واجب بودن صلة رحم ميکند قرار ذيل است:

در روايت بخاري آمده که الله  فرمود:

«أَلاَ تَرْضَيْنَ أَنْ أَصِلَ مَنْ وَصَلَكِ و وَأَقْطَعَ مَنْ قَطَعَكِ»

«کسي که به تو (يعني رحم) ميپيوندد و با او ميپيوندم واز کسي که با تو ببرد از او مي برم».

از عبدالله بن عمرو رضي الله عنهما روايت است که آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم فرمودند:

«لَيْسَ الوَاصِلُ بِالْمُكَافِئِ و وَلَكِنِ الوَاصِلُ الَّذِي إِذَا قُطِعَتْ رَحِمُهُ وَصَلَهَا»

«صرف «پيوسته داشتن» پيوند قرابت کافي نيست و بلکه پيوند دهنده حقيقي کسي است که چون پيوند قرابتش قطع گردد آنرا پيوسته بدارد» ( ).

چنانکه آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم فرموده اند: «از الله بترسيد وصلة رحم هايتان را پيوسته داريد»( ).

امام قرطبي در مورد صله رحم چنين ميفرمايد: «همه ملت اسلام بر واجب بودن صلة رحم وحرام بودن بريدن آن اتفاق دارند و چنانکه از پيغمبر الله صلي الله عليه وآله وسلم روايت است و هنگاميکه اسماء از آنحضرت پرسيد که آيا با مادرم بپيوندم؟ فرمودند: (آري با مادرت بپيوند) در حاليکه مادرش کافر بود ولي آنحضرت صلي الله عليه وآله وسلم بخاطر تأکيد ولازم بودن صله رحم وي را از پيوستن با مادر مشرکش منع نکرد» ( ).

صلة رحم يا رابطه با اقارب فضيلت ونتايج خوب دنيوي وأخروي را در بر دارد که آيات و احاديث واقوال علماء وحکما گواه بر آن است.

عباد الله! صلوا وسلموا على من أمرتم بالصلاة والسلام عليه في قوله سبحانه: ) إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا 56 ) [الأحزاب: 56]

و اللهم فصلِّ وسلِّم على عبدك ورسولك محمد وعلى آله وأصحابه أجمعين و والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين.

اللهم ارضَ عن الصحابة الأخيار و وآل البيت الأبرار و اللهم إنا نشهدك حب نبيك و وأهل بيت نبيك و وأصحاب نبيك و ومن سار على نهج نبيك صلى الله عليه وآله وسلم.

اللهم وفقنا لِمَا تحب وترضى و اللهم انصر الإسلام والمسلمين و ودمر أعداءك أعداء الدين.

اللهم اغفر لنا ولآبائنا وأمهاتنا وجميع المسلمين الأحياء منهم والميتين و برحمتك يا أرحم الراحمين و اللهم آتِ نفوسنا تقوها وزكها أنت خير من زكاها و أنت وليها ومولاها و ربنا آتنا في الدنيا حسنة وفي الآخرة حسنة وقنا عذاب النار.

عباد الله! إن الله يأمر بالعدل والإحسان وإيتاء ذي القربى و وينهى عن الفحشاء والمنكر والبغي و يعظكم لعلكم تذكرون.