كسب حلال ودورى از حرام

الحمد لله منزل الكتاب و هدى وذكرى لأولي الألباب و والصلاة والسلام على نبينا محمد المفضل على البشر بجوامع الخطاب و وعلى آله المطهرين والأصحاب.

وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له و وأشهد أن محمداً عبده ورسوله شهادة تنجي صاحبها يوم الحساب.

( يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا 1 ) [النساء: 1]

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ 102 ) [آل عمران: 102]

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا70 يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا 71 ) [الأحزاب:70 - 71]

أما بعد:

ای بندگان! الله متعال میفرماید:

( وَاتَّقُوا يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ 281 )[البقرة: 281]

«تقوای الهی پیشه کنید واز روزی که در آن بهسوی الله برمیگردید بترسید. روزی که هر شخص جزای آنچه به دست آورده را کسب میکند وآنها مورد ستم قرار نمیگیرند».

بدانید که شناخت آفریدگار وشناختن هدف سبب پایداری در راه وثابت قدمی وسالم ماندن از لغزش می شود وهدر رفتن تلاش وتلف نمودن وقت وعمر در امور بیفایده است.

و از نعمت خداوند و رحمتش بر بندگان این است که در کتابهایی که برایشان نازل نموده ودر وحیی که بوسیله پیامبران آورده هدفش رااز خلقت آنان بیان نموده تا اندیشهها در فهم آن (هدف خلقت )گمراه نشوند.

( وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ 56 ) [الذاريات: 56]

(من جن ها وانسانها را نیافریدهام مگر برای آنکه مرا عبادت کنند.)

و الله تعالی آدم علیه السلام وپس از وی ذریهاش را در زمین جانشین ساخت:

( وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ) [البقرة: 30]

« وآنگاه که پروردگارت به فرشتگان فرمود: من در زمین جانشینی قرار دادهام».

...........اما این جانشینی از سوی پروردگار برای آدم وفرزندانش صورت گرفته ومسخر نمودن زمین وروزیها ونیروها با اين هدف از سوی الله عزوجل صورت گرفته است كه انسان بر اساس برنامهی الله متعال وشریعت وی در زمین جانشینی کند ونعمتهايش را دراختیار انسان قرار نداده تا هرگونه ودر هر راهی که خواست از آن استفاده کند.( وَآَتُوهُمْ مِنْ مَالِ اللَّهِ الَّذِي آَتَاكُمْ ) [النور: 33]

«و از مال الله که به شما اعطا نموده به آنان نیز بدهید».

و مقتضای جانشینی در زمین کمال حرفشنوی از الله متعال واطاعت از امر ونهی وی با در نظر داشتن حلال وحرام وی در کسب وخرج است.

دربارهی کسب حلال الله متعال به همهی بندگانش دستور میدهد:

( يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ 168 ) [البقرة: 168]

« ای کسانی که ایمان آوردهاید. از آنچه در زمین است حلال وپاک را بخورید واز گامهای شیطان پیروی نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است».

و همچنین فرمود( وَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَيِّبًا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ 88 ) [المائدة: 88]

«و از نعمت­های حلال وپاکی که الله به شما داده و بخورید واز پروردگاری که به او ایمان دارید و بترسید.»

و در حدیثی که مسلم در صحیح خود از ابوهریره رضی الله عنه روایت نموده آمده است که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

" إن الله طيبٌ لا يقبل إلا طيباً و وإن الله أمر المؤمنين بما أمر به المرسلين فقال ) يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ 51 ) [المؤمنون: 51]

“همانا الله پاک است وجز پاک را نمیپذیرد والله مومنان را همانگونه امر نموده که به پیامبرانش امر نموده است که:

«ای پیامبران از پاکیزهها بخورید وکار نیک انجام دهید. من به آنچه انجام میدهید آگاهم».

وفرمود: ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ) [البقرة: 172]

«ای کسانی که ایمان آوردهاید از پاکیهایی که روزیتان نمودهایم بخورید».

سپس دربارهی مردی سخن گفت که سفرش به طول انجامید و ژولیده موی وغبارآلود دستش را به آسمان دراز نموده ومیگوید: یا رب یارب”ومطعمه حرام ومشربه حرام و لبسه حرام وغذي بالحرام و فأنى يستجاب لذلك”.مسلم (1015)

«پروردگارا !پروردگارا ! در حالیکه غذایش ونوشیدنیاش ولباسش از حرام است وحرام خورده است. پس چگونه دعایش استجابت شود»؟

اما درباره خرج کردن در راه حلال نیز مسئولیت اخروی آن را در روز قیامت در برابر الله متعال بیان نموده است. در حدیثی که ترمذی آن را در جامع خود با سند صحیح از ابی برزه اسلمی رضیالله عنه روایت نموده آمده است که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

«لَا تَزُولُ قَدَمُ ابْنِ آدَمَ يَوْمَ القِيَامَةِ مِنْ عِنْدِ رَبِّهِ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ خَمْسٍ و عَنْ عُمُرِهِ فِيمَ أَفْنَاهُ و وَعَنْ شَبَابِهِ فِيمَ أَبْلَاهُ و وَمَالِهِ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبَهُ وَفِيمَ أَنْفَقَهُ و وَمَاذَا عَمِلَ فِيمَا عَلِمَ» ترمذی(2416)

«پاهای بنده در روز قیامت جابجا نمیشود تا وقتیکه درباره عمرش که در چه راهی گذرانده ودربارهی علمش که با آن چه کرده ودرباره مالش که از کجا به دست آورده وچگونه خرجش نموده واز بدنش که در چه کاری از آن استفاده کرده مورد سوال قرار گیرد».

و این سوالی است که باید برای آن آماده شد و با كسب روزي حلال و دوري از مال حرام و همچنین با داشتن نیت خالص برای کسب آن و استفاده از راهها و اسبابی که جایز است برای طلب رزق از آنها استفاده کنیم پاسخی مناسب برای آخرتمان داشته باشیم و در این میان از اسراف بپرهیزیم و اعتدال و میانه روی در خرج کردن مال خداوند پیشه کنیم واین نصیحتی است که پروردگار مهربان در این سخنش ما را به آن امر کرده است:

( وَلَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا29 ) [الإسراء: 29]

«و دستت را به گردنت زنجير مكن وبسيار هم گشاده‏دستى نكن تا ملامت‏شده وحسرت‏زده بر جاى مانى».

وفرموده است: ( وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ ) [الأعراف: 31]

«و بخورید وبیاشامید ولی اسراف ننمایید که او اسرافکنندهگان را دوست ندارد».

خداوند عزوجل دستور به میانه روی در خرج کردن روزی داده و از اسراف منع کرده تا بدینوسیله مقداری از مال باقی بماند و در آن فریضهی زکات واجب شود. وهمچنین صدقهی مستحب نیز مورد پسند است.

و همینطورمقداری از مال باقی بماند تا بوسیله آن سرمایه گذاری کنید و باز هم به کسب روزی بپردازید اما فراموش نکنید که اموالتان را در راهی نیاندازید که مانع پیشرفت سایرین شود کاری نکنید که ثروت و گردش سرمایه در انحصار خودتان باقی بماند

این همان چیزی است که الله متعال در کلام خود ما را از آن برحذر داشته است:

( كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ ) [الحشر: 7]

«تا آنکه ثروت بین ثروتمندان شما دست به دست نشود».

آری ثروتمندان نباید از راههایی برای کسب درآمد استفاده کنند که به اخلاق نیکویشان ضربه وارد کند و باعث دو دستگی در جامعه و اختلاف طبقاتی شود و در نتیجه رابطه بین افراد جامعه ضعیف شود.

از ناپاکترین این راهها ومضرترین وبدترین آن میتوان به بلای فریب واحتکار ورباخواری اشاره کرد. پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم ما را آگاه نموده اند که یکی از هلاک کنندههای هفتگانه همین رباخواریست و پیامبرمان در حدیث متفق علیه ما را از آن برحذر داشته است:

«والذي لعن فيه النبي صلى الله عليه وسلم آكله وموكله وكاتبه وشاهديه وقال : «هم سواء ««

(أخرجه مسلم في صحيحه(1598) .

«پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم گیرنده ودهنده ونویسنده ودو شاهد آن را لعنت کرده است وفرموده: آنان برابرند».

و وقتی گروهی در زمان پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به علت شبههای که برایشان پیش آمده بود به تحریم آن اعتراض کردند و اعتراضشان بر این اساس بود که هم در تجارت ( خرید وفروش) وهم در ربا سود وجود دارد الله متعال این اعتراض آنان را اینگونه رد نمودند :

( الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ 275 ) [البقرة: 275]

«كسانى كه ربا مى‏خورند و از قبربرنمى‏خيزند مگر مانند برخاستن كسى كه شيطان بر اثر تماس‏ و ‏سرش را آشفته كرده است‏ اين بدان سبب است كه آنان گفتند: خريد وفروش بهً مانند رباست‏ حال آنكه الله داد وستد را حلال‏ و وربا را حرام گردانيده است‏. پس‏ و هر كس‏ و اندرزى از جانب پروردگارش بدو رسيد و واز رباخوارى‏ دست کشید و آنچه گذشته‏ و از آنِ اوست‏ و وكارش به الله واگذار مى‏شود و وكسانى كه به رباخوارى باز گردند و آنان اهل آتشند ودر آن ماندگار خواهند بود».

این تفاوت از آن جهت میباشد که در تجارت هم سود هست و هم زیان و هر کس به فراخور تلاشش و مهارتهایی که دارد ممکن است سود کند یا ضرر ببیند و اما ربا در واقع مقدار سودی است مشخص در هر قرارداد ربوی والله متعال این سود را حرام نموده زیرا صاحب مال آن را به خاطر تاخیر در مهلت میگیرد واین سود در برابر هیچ کالا یا خدمتی گرفته نمیشود. بر این اساس بدون شک نوعی ظلم است.

ای بندگان الله! تکیه کردن بر سود ربوی در غالب و مانع مشغول شدن به کار وکسب میشود زیرا در اشتغال وکار و سختی وزحمت وجود دارد اما سود به دست آمده از قراردادهای ربوی هیچ سختی وزحمتی را متحمل گیرنده ربا نمی کند وهمچنین ربا خواری باعث قطع شدن رشته ی همدردی وخوبی ونیکی میان مردم میشود وهمینگونه باعث می شود ثروتمند وامدهنده با گرفتن پول بیشتر بر فقیر وامگیرنده تسلط یابد واين خود امری خلاف عدل است واين کسب ربوی آنگونه که بعضی از علما گفته اند به مانند دوشیدن فقرا به نفع ثروتمندان است ونتیجه ربا این است که ثروتمند و ثروتمندتر وفقیر و فقیرتر شود که این باعث تورم یکی از طبقات جامعه به نسبت طبقات دیگر میشود آنجاست که کینه ونفرت وآتش درگیری میان فرزندان یک جامعه بالا میگیرد. وخطرات و امنیت وصلح جهانی را تهدید خواهند کرد.

برای همین است که از سوی الله ورسولش و علیه ربا اعلان جنگ شده است. آنجا که الله میفرماید:

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ 278 فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ 279 وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ 280 ) [البقرة:278 - 280]

«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد و تقوای پروردگار را پیشه کنید؛ واگر مؤمنيد و آنچه از ربا باقى مانده است رها سازید. واگر چنين‏ نكرديد و بدانيد به جنگ با الله ورسولش‏ و برخاسته‏ايد؛ واگر توبه كنيد و سرمايه‏هاى شما ازآن خودتان است‏. نه ظلم مى‏كنيد ونه مورد ظلم قرار میگیرید. واگر (بدهكار‏) تنگدست باشد و پس تا (هنگام‏) گشايش‏ و (به او) مهلتى دهيد؛ وبخشيدن آن براى شما بهتر است‏- اگر بدانيد».

از الله میخواهم من وشما را بوسیله قرآن وسنت از کسب حرام دور نگه دارد.

أقول قولي هذا و وأستغفر الله لي ولكم و فاستغفروه إنه هو الغفور الرحيم.

الحَمْدُ لِلهِِ رَبِّ العَالمِينْ و وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلىَ نَبِينّا مُحَمّدٍ و وَعَلى آلِهِ وَأصْحَابهِ وَمَنْ دَعَا بِدَعْوَتِهِ إلىَ يَوْمِ الدِّيْن.

أمّا بعد:

حمد وستایش ازآن الله است. او را مورد ستایش قرار می دهیم واز وی آمرزش می خواهیم

و از بدی های نفس خود واز کارهای ناشایستمان به الله پناه می بریم

الله عزوجل هر که را هدایت کند ( آن شخص ) دیگر گمراهکنندهای نخواهد داشت وهرکه را گمراه سازد و هدایتگری نخواهد یافت

و گواهی می دهم که معبود بهحقی نیست مگر الله و هیچ شریکی ندارد وگواهی میدهم که پیامبرمان محمد بنده وپیامبر اوست بارالها بر بنده وپیامبرت محمد وبر آل واصحاب وتابعین وپروان آنها تا روز قیامت به نیکی درود وسلام بفرست.

اما بعد!

ای بندگان الله. در زمینه بیان بخشی از حقایق دربارهی تحریم ربا در اسلام ومبارزهی آن با نظام ربوی برخی از علما میگویند: از آشکارترین حقایق در اینباره این است که از نظر عقیدتی محال است (یعنی سزاوار نیست وحرام است که یک مسلمان به آن اعتقاد داشته باشد) که الله چیزی را که زندگی بشری بدون آن برقرار نمیماند و حرام بکند همانگونه که از نظر عقیدتی محال است یک چیز ناپاک باشد ولی با این وجود برای برپایی امور زندگی وپیشرفت و ضروری باشد زیرا الله سبحانه وتعالی خالق زمین است واوست که انسان را در آن جانشین ساخته واوست که انسان را امر به آبادسازی وپیشرفت آن نموده. اوست که همهی اینها را اراده کرده وتوفیق آن را میدهد.

پس ممکن نیست که چیزی را حرام کرده باشد در حالیکه بدون آن زندگی وپیشرفت امکان پذیر نباشد وهمچنین محال است که چیزی ناپاک بوده ولی برای برپایی حیات لازم باشد. این در واقع بدفهمی وتاثير تبليغات مسمومی است که نسلها را بر این عقیده بار آورده که ربا برای پیشرفت اقتصادی ضروری است ونظام ربوی تنها نظام طبیعی است وسپس این تصور دروغین را در منابع وفرهنگ انسانی وارد کردند وسپس زندگی عصرحاضر نیز عملا بر همین اساس بنیان نهاده شد تا جایی که سخت است تصور نظامی دیگر؛ وبر اساسی دیگر شکل بگیرد این پندار نیز در وهلهی اول از عدم ایمان یا از ضعف آن سرچشمه میگیرد. وثانیا از ضعف اندیشه وناتوانی آن در آزاد شدن از این پندار است که سالیان دراز بر عقلها چیره شده است پس ای بندگان الله. تقوای وی را پیشه ساخته وبر روزی حلال پایبند بمانید واز حرام و ناپاک وزیانبار دوری کنید.

عباد الله! صلوا وسلموا على من أمرتم بالصلاة والسلام عليه في قوله سبحانه) إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا 56 ) [الأحزاب: 56]

و اللهم صلِّ وسلِّم على عبدك ورسولك محمد وعلى آله وأصحابه أجمعين و والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين.

اللهم ارضَ عن الصحابة الأخيار و وآل البيت الأبرار و اللهم إنا نشهدك حب نبيك و وأهل بيت نبيك و وأصحاب نبيك و ومن سار على نهج نبيك صلى الله عليه وآله وسلم.

اللهم وفقنا لِمَا تحب وترضى و اللهم انصر الإسلام والمسلمين و ودمر أعداءك أعداء الدين.

اللهم اغفر لنا ولآبائنا وأمهاتنا وجميع المسلمين الأحياء منهم والميتين و برحمتك يا أرحم الراحمين و اللهم آتِ نفوسنا تقوها وزكها أنت خير من زكاها و أنت وليها ومولاها و ربنا آتنا في الدنيا حسنة وفي الآخرة حسنة وقنا عذاب النار.

عباد الله! إن الله يأمر بالعدل والإحسان وإيتاء ذي القربى و وينهى عن الفحشاء والمنكر والبغي و يعظكم لعلكم تذكرون.