اهميت توكل

الحمد لله الذي خص المتوكلين من عباده المؤمنين بالرعاية والصلاة والسلام علي خير من دلنا علي طريق الخير والسعادة علي آله وصحبه المتوكلون الأخيار الأبرار ومن تبعهم وانتهج نهجهم حتى قيام الساعة.

وبعد:

برادران مسلمان! الله متعال در كلام مجيدش مي فرمايد:

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ 102 ) [آل عمران: 102]

«اى مؤمنان! چنانكه حق ترسيدن است از الله بترسيد ونميريد مگر در حاليكه مسلمان باشيد». پس خودم وشما را به تقوای الهی وترس حقیقی از الله متعال سفارش می کنم.برادران گرامی! اين هفته درباره توكل سخن خواهيم گفت. توکل یعنی اعتماد واطمینان قلبی انسان به الله متعال در همه امور خویش وبیزاری از هر قدرتی غیر او به تعبیری دیگر یکی از مظاهر ایمان که در زندگی هر مسلمان جایگاه ویژه ای دارد «اصل توکل» است .

الله یکتا وذوالجلال والله یگانه وفقط دارای صفات کمال در کتاب عزیزش می فرماید:

( وَلِلَّهِ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِلَيْهِ يُرْجَعُ الْأَمْرُ كُلُّهُ فَاعْبُدْهُ وَتَوَكَّلْ عَلَيْهِ وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ 123) [هود: 123]

«و (آگاهی از) غیب آسمانها و زمین و از آن الله است و وهمه ی کارها به سوی او باز گردانده می شود و پس او را بپرست وبر او توکل کن و وپروردگارت از آنچه می کنید؛ (هرگز) غافل نیست».

پس حقیقت توکل این است که انسان در تمام امور خود را به الله متعال ویگانه بسپارد به تعبیر امام فخرالدین رازی رحمت الله علیه توکل این است: انسان تمام امور خود را به ذاتی بسپارد که مالک امر اوست وبر سود وزیان او قادر است.

«تفویض الرجل أمره إلی من یملک أمره ویقدر علی نفعه وضرره».

پس معنای توکل این است که انسان یقین کند به اینکه سود وزیان وبخشش وحرمان به دست مردم نیست وباید از آنها نا امید بود واگر بنده ای به این مرتبه از معرفت برسد که جز برای الله کاری انجام ندهد وجز او به کسی امیدوار نباشد واز غیر او نهراسد وغیر از الله چشم طمع به کسی نداشته باشد و این همان «توکل» است.

يكي از معروفترين مجالهايي كه توكل انسان به محك تجربه گذاشته می شود مجال کسب رزق وروزی است چونکه رزق وروزی وقوت لا یموت برای هر مخلوق زنده و بزرگترین مشغله ودغدغه ذهنی روزمره است این نیاز وغریزی طبیعی هر انسان است والله متعال انسان را به گونه ای نیازمند روزی آفریده که بدون آب ونان زنده نمی ماند.

لذا هر روز صبح تمام انسانهای روی زمین به نوعی در فکر کسب روزی بر می آیند کشاورز وتاجر وبازاری وصنعتگر وکارمند وکارگر وخلاصه هر کس به وسیله ای که الله متعال برایش مقدر ومیسر نموده در پی کسب روزی بیرون می رود وبا توجه به مسئولیت های اجتماعی وتعهد در برابر همسر وفرزند غیره این احساس وانگیزه قویتر می شود وانسان خود را مجبور می داند که باید برای امرار معاش خود وزیر دستانش بیشتر تلاش کند.

اینجاست که بعضی انسانهای ضعیف النفس به بهانه كسب روزي از راه راست منحرف می شود بویژه اینکه وقتی خود را ضعیف وناتوان می بیند واحساس می کند به پشتوانه وهمکار ومددگار نیازمند است راه انحراف را می پیماید.

اما اسلام که دستور زندگی همه ما را روشن وآشکار معرفی نموده برای ا ینکه از کجی وانحراف انسان جلوگیری کند راه حلهایی را پیش رویش گذاشته که هیچگاه احساس نکند تنهاست در هر مرحله وسر هر پیچ زندگی به انسان کمک مومن کمک می کند که از سقوط او جلوگیری نماید.

پس برای نجات از سقوط وانحراف باید به دین الله متعال پناه ببریم در حدیثی که خلیفه عدالت گستر بی همتای تاریخ بشریت(پس ازپیامبران علیهم السلام)امیرالمومنین عمر فاروق رضی الله عنه می فرماید از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم شنیدم که می فرمودند: «لو أنکم تتوکلون علی الله حق توکله لرزقکم کما یرزق الطیر تغدوا خماسا وتروح بطانا»

«اگر شما چنانکه حق وشایسته است بر الله توکل کنید چنان به شما روزی خواهد داد که به پرندگان روزی می دهد که صبح گرسنه از لانه خود بیرون می روند وشامگاهان با شکم سیر باز می گردند».

آری برادران مسلمان! ما باید در تمام امور زندگی به الله یگانه توکل کنیم زیرا که این دستور پروردگار متعال است که می فرماید:

( وَتَوَكَّلْ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ وَسَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَكَفَى بِهِ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِيرًا 58) [الفرقان: 58]

«و بر ذات زنده ای توکل کن که هرگز نمی میرد؛ و وبه ستایش او تسبیح گوی و وهمین بس که او به گناهان بندگانش آگاه است».

پس توکل به ذاتی باید نمود که همیشه زنده است وهرگز نمی میرد وذاتی که غالب ومهربان است:

( وَتَوَكَّلْ عَلَى الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ 217 ) [الشعراء: 217]

«و بر الله پیروزمند مهربان توکل کن».

( وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا 3 ) [الأحزاب: 3]

«و بر الله توکل کن و والله (به عنوان) کارساز(و مدافع) بسنده است»

در باب فضل توكل در صحيحين آمده است كه رسول گرامی مان صلی الله وعلیه وآله وسلم در باره هفتاد هزار نفري كه بدون حساب وكتاب وارد بهشت مي شوند فرمودند:

«هُمُ الَّذِينَ لا يَسْتَرْقُونَ و وَلا يَتَطَيَّرُونَ و وَلا يَكْتَوُونَ و وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ» ( صحيح بخارى: 5705)

«آنها كساني هستند كه تعويذ (دم) نمي بندند و فال نمي گيرند و داغ نمي كنند وبه پروردگارشان و توكل مي نمايند».

اگر انسان بر الله سبحان و توکل داشته باشد اراده اش قوی وعزمش راسخ می گردد وموانع ومزاحمات روحی در برابر آن خنثی خواهد شد و زیرا انسان در مقام توکل با مسبب الاسباب پیوند می خورد وبا چنین پیوندی دیگر جایی برای نگرانی وتشویش خاطر باقی نمی ماند وبا قاطعیت با موانع دست وپنجه نرم می کند تا به مقصود برسد .

يك نکته دیگر در مورد توکل و بعد غیبی وماورایی آن است یعنی الله متعال و شخص متوکل را با امدادهای غیبی مدد می رساند که این امدادها ازحوصله یا اسباب عادی وطبیعی فراتر ودر ردیف ما فوق مادی قراردارد.

وقتی انسان با اعتماد واطمینان قلبی به الله متعال در همه ی امور خویش و از هر قدرتی غیر او بیزاری جسته که تحقق این حالت در انسان متوقف است بر ایمان ویقین وقوت قلب. به این معنا که هیچ قوت وقدرتی جدا از الله متعال در کار عالم وآدم اثر گذار نمی باشد وهمه ی علل واسباب مقهود قدرت الهی اند وتحت اراده ی او عمل می کنند این خود در واقع مر تبه ای از مراتب توحید می باشد پس ریشه واساس توحید «توکل »است وجز باحصول توحید شکل نمی گیرد.

پس توکل یعنی صدق اعتماد قلب بر الله متعال در جلب مصالح ودفع مضرات .

امام ابن قیم جوزی رحمت الله علیه می فرماید: توکل نصف ایمان است ونصف دیگر آن انابت است.

سعید ابن جبیر رحمت الله علیه می فرماید: التوکل علی الله جماع الایمان «توکل بر الله خلاصه ایمان است»

پس باید باور ویقین کامل داشته باشیم که با وجود استفاده از اسباب وامکانات مادی در این جهان جز اراده وقدرت الله متعال هیچ چیز دیگری تأثیر گذار نیست آنچه که در آتش تأثیر سوزاندن ودر گلوله تأثیر کشتن ودر باد وباران وطوفان تأثیر خراب کردن و در غذا تأثیر سیر کردن می گذارد فقط ذات متعال ویگانه ویکتای پروردگار است وجز او قدرت واراده او هیچ چیز دیگری نمی تواند تأثیر مستقل داشته باشد.

و الا چقدر زیادند همسرانی که همان راه معمول را طی می کنند اما فرزند دار نمی شوند وچقدر زیادند بیمارانی که همان دارو را می خورند اما شفا نمی یابند!

پس این ایمان وتوکل است که انسان را به این یقین وقناعت می رساند که اسباب فقط نقش اسباب را دارند ونه بیش از آن وتأثیر در اسباب فقط کار الله متعال است که خالق وآفریدگار ومؤثر در اسباب است.

بارالها یقین وایمان وباور وتوکل کامل عنایت بفرما.

بارك الله لي ولكم ولسائر المسلمين ونفعني وإياكم بالآيات والذكر الحكيم والحمد لله رب العالمين.

الحمد لله الذي جعلنا مفتقرين إليه سبحانه فلا نحتاج الي غيره والصلاة والسلام علي من دربنا علي التوكل والافتقار الي الله تعالي وعلي آله وصحبه ومن تبعهم بإحسان الي يوم الدين.

و بعد:

برادران ايماني! توكل اين نيست كه انسان از استفاده از اسباب مادي دست بكشد بلكه كمال توكل اين است كه از اسباب با اين يقين وباور كار بگیرد كه اين اسباب وامكانات مادي هيچ تأثیر مستقلي ندارند آنكه در اين اسباب تأثر قرار مي دهد ذات گرامی الله متعال است زيرا كه خالق وآفريدگار اسباب ذات گرامی او تعالی است.

این حقیقتی است که پیامبر محبوبمان صلی الله علیه وآله وسلم به صحابه گرامی وسایر امت آموخته اند .

حسن بصری رحمت الله علیه می فرماید: «التوکل لا ینافی السعی فی الاسباب» یعنی توکل منافی تلاش در استفاده از اسباب نیست.

سعدي شيرين سخن مي فرمايد:

که گر چه مرغ توکل کند به دانه وآب به دست خود ز براي خود آشيانه کند

و به تعبير بعضي علماء:

ليكن عملك هنا ونظرك في السماء. بايد كارت اينجا ونگاهت به آسمان باشد.

از أنس بن مالك – رضى الله عنه – روايت است كه شخصي عرض كرد : يا رسول الله أعقلها وأتوكل و أو أطلقها وأتوكل ؟ قال : «اعقلها وتوكل» آيا شتر مرا ببندم وتوكل كنم يا رها كنم وتوكل نمايم فرمودند: أعقلها وتوكل. ببند وتوكل كن. رواه الترمذي وحسنه الألباني

شاعر می فرماید:

گفت آري گر توکل رهبرست اين سبب هم سنت پيغمبرست

گفت پيغامبر به آواز بلند با توکل زانوي اشتر ببند

رمز الکاسب حبيب الله شنو از توکل در سبب کاهل مشو

الله متعال می فرماید: ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعًا 71 ) [النساء: 71]

«ای مؤمنان! محتاط ومواظب باشید»

همچنین می فرماید: ( وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ ) [الأنفال: 60]

«وآنچه از نیرو درتوان دارید؛ برای (مقابله با ) آنها آماده کنید»

توکل همان درسی بود که صحابه بزرگوار رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم عملا آموختند وتطبیق کردند صبح روز بعد از غزوه احد که صحابه به سوی حمراء الاسد حرکت کردند تا با همان حالت خستگی وکوفتگی جنگ وبعضی ها زخمی مجددا بدستور الله متعال به نبرد مشرکین بروند شیطان آمد ووسوسه شروع کرد که دشمن زیاد است وقوی است وغیره صحابه که ایمتنشان همچون فولاد بود گفتند تنها الله برای ما کافی است:

( الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَانًا وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ 173 فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ لَمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَاتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللَّهِ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ 174 ) [آل عمران:173 - 174]

«آن کسانی که (بعضی) مردم بدیشان گفتند: مردمان بر ضد شما گرد یگدیگر فراهم آمده اند و پس از ایشان بترسید؛ ولی (چنین تهدید) بر ایمان شان افزود وگفتند: الله ما را بس واو بهترین حامی وسر پرست است* سپس آنان با نعمت بزرگ وفضل ومرحمت الله برگشتند و وحال آن که هیچ گونه آسیبی بدیشان نرسید ورضایت الله را خواستند والله دارای فضل وکرم بسیاریست.»

آري معني ومقتضاي توكل همين است كه فقط الله يگانه ویکتا برای بندگانش کافی است:

( أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ وَيُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِنْ دُونِهِ ) [الزمر: 36]

«آیا الله برای(حفاظت وحمایت از) بنده اش کافی نیست؟آنان ترا از کسانی جز الله می ترسانند»

در باب عقیده لازم است که هر مسلمان باور ویقین کامل داشته باشد که الله متعال ویگانه تنها ذاتی است که می تواند در این جهان تصرف کند ولذا هر مسلمانی باید خود را وتمام امور خود را فقط به او تعالی بسپارد وتنها از کمک بخواهد وتنها به او توکل کند وسعی کند که به دام دجالان ودشمنان دین ودنیای مردم نیفتد وفریب آنها را نخورد.

الله قادر وتوانا می فرماید:

( وَإِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ 107 ) [يونس: 107]

«و اگر الله زیانی به تو برساند و پس جز او هیچ کس نتواند آن را بر طرف کند و واگر اراده ی خیری برای تو کند و پس هیچ کس فضل او را باز نتواند داشت و به هرکس از بندگانش که بخواهد می رساند واو آمرزنده ی مهربان است»

) إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا 56 ) [الأحزاب: 56]

«اللهم صل على محمد وعلى آل محمد كما صليت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم إنك حميد مجيد . اللهم بارك على محمد وعلى آل محمد كما باركت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم إنك حميد مجيد «. اللهم صل على محمد وأزواجه وذريته كما صليت على آل إبراهيم وبارك على محمد وأزواجه وذريته كما باركت على آل إبراهيم إنك حميد مجيد .»

اللهم اغفر لنا ولآبائنا وأمهاتنا وجميع المؤمنين والمؤمنات والمسلمين والمسلمات الأحياء منهم والأموات و برحمتك يا أرحم الراحمين و اللهم آتِ نفوسنا تقوها وزكها أنت خير من زكاها و أنت وليها ومولاها و ربنا آتنا في الدنيا حسنة وفي الآخرة حسنة وقنا عذاب النار. عباد الله! إن الله يأمر بالعدل والإحسان وإيتاء ذي القربى و وينهى عن الفحشاء والمنكر والبغي و يعظكم لعلكم تذكرون.